تذکر یک نکته ضروری به نظر می‏رسد، سخن از کارکردهای اسمای الهی، گفتگو از رابطه‏ای میان آفریده و آفریننده است و در این پیوند، عبادت بندگان و تسبیح ایشان نسبت به خداوند مطرح شده است.

حقیقت این اسماء در مقام ذات خداوند، متفاوت از مقام جعل این اسماء است؛ بنابراین بین دو مقام استحقاق و انتساب تفاوت روشن است، و بحث کارکردها در حوزه مقام دوم جای دارد و مقام اول، همسان با ذات است و «لیس منذ خلق استحق معنی الخالق».^۱ کلینی و صدوق در گزارشی نزدیک به یکدیگر از امام هادی علیه السلام، عالم را برای خداوند قبل و بعد از خلقت اشیاء ثابت می‏دانند که نشان از ادعای فوق است.^۲

جریان و سرایت تام اسمای الهی در همه موجودات عالم، زاویه دیگری از بحث است که باید مورد توجه قرار گیرد. در آیات متعددی علم،^۳ رحمت^۴ و قدرت^۵ در برگیرنده همه مخلوقات معرفی شده است؛ علاوه بر این رحمت الهی واسطه درخواست بندگان خدا برای نجات از کافران^۶ و درآمدن در زمره صالحان^۷ و نیز مایه فرحناکی مؤمنان^۸ می‏باشد؛^۹ اشاره این آیات به حقایق

ٱدْعُوا ٱللَّهَ أَوِ ٱدْعُوا ٱلرَّحْمَٰنَ أَیا مَّا تَدْعُوا فَلَهُ ٱلْأَسْمَاءُ ٱلْحُسْنَىٰ)^۱ دعا و ارتباط زبانی را به واسطه اسماء می‏داند؛ نیز هرگونه انحراف آفرینی در اسمای الهی را گمراهی خوانده، و تسمیه نابجا و تلقی چند خدایی - به جهت تعدد اسماء - را نفی می‏کنند.^۲

شاید بتوان گفت صرف وجود و اثبات اسمای حسنا برای خداوند، لزوم و حقانیت عبادت بندگان به واسطه این اسماء در برابر خداوند و انحصار استحقاق عبادت خدا را برای همه مخلوقات آسمان و زمین ثابت می‏کند، چرا که این اسمای حسنا بر معانی وصفیه در غایت جمال برای خداوند دلالت دارد.^۳

خلاصه آنکه اسماء وسیله بین خدا و مخلوقاتش قرار داده شده‏اند تا با آنها به درگاهش تضرع کنند؛ گرچه این اسماء متعددند اما همه به ذاتی اشاره دارند که هیچ ائتلاف یا اختلافی در آن راه ندارد.^۴

توجه به این دو کارکرد مهم، نقطه محوری شناخت اسمای الهی و کارکرد آن به شمار می‏رود، و بسیاری از شبهات و چالش‏های پیرامون این موضوع را حل می‏کند. مراجعه به روایات نشان می‏دهد، لزوم و وقوع این دو کارکرد، خلق اسماء خداوند را توجیه می‏کند چه آنکه این دو کارکرد در پیوند با انسان که خود مخلوق است تحقق می‏یابد. امام رضا علیه السلام در روایتی خطاب به محمد بن سنان علت اختیار و جعل اسمای الهی را مسئله دعا و خواندن خدا می‏داند و تصریح می‏کند «اگر خداوند به اسمش خوانده نشود، شناخته نمی‏شود».^۵