غیریت در لفظ، کتابت و مفهوم است.^۱ نیز قاعده (لَيْسَ كَمِثْلِهِ شَىْ‏ءٌ)^۲ مورد اتفاق است و بر اساس روایات «إنما التشبیه فی المعانی فأما الاسماء فهی واحدة»^۳، تشبیه در الفاظ اسماء هیچ محذوری را در پی ندارد؛ اما خلط میان مفهوم و معنا باعث شده این باور که اطلاق صفات بر خدا به همان معانی^۴ که بر بندگان اطلاق می‏شود و ورود ممکن به حدّ واجب و یا واجب به حدّ ممکنی نزد برخی تقویت شود.^۵

واژه حدوث نیز در گفته گروهی به صفات فعلی معطوف است و آیاتی مانند ۱۴۳ و ۱۵۵ بقره، ۱۴۲ آل عمران، ۶۶ انفال و ۲۱ سبأ را که کلماتی همچون (لِنَعْلَمَ)، (لَنَبْلُوَنَّكُمْ) و (لِنَنظُرَ) در آن به کار رفته است را با همین مستمسک توجیه کرده‏اند.^۶

جمع بندی

به نظر می‏رسد تنوع آراء نزد اندیشمندان امامیه، حاصل همین کشاکش میان نصوص قرآن و روایت و برخی اصول پذیرفته شده در مشرب فکری ایشان ریشه دارد. و بر پایه هر تقریر پاسخ به سؤالاتی ضروری می‏نماید. نمونه روشن این

تذکری برای همین معرفت است؛ شاخصه‏های این معرفت، بسیط و بی واسطه و نیز پیشینی بودن آن است. آموزه‏های روایی نیز بر این نکته تأکید دارد که اگر چنین معرفتی نبود شناخت خداوند غیرممکن بود؛^۱ البته این معرفت در مؤمنان اشتدادی است و یکی از ابزار تقویت آن اسمای الهی معرفی شده است.^۲

علامه طباطبایی با استناد به این عبارت از روایت تصریح می‏کند، توحید حقیقی و کامل آن است که ابتدا خدا را شناخت و سپس برای تکمیل ایمان، صفات و افعال خداوند را شناخت که در غیر این صورت حق توحید ادا نمی‏شود؛ از این متد گاه به معرفت ادراکی در مقابل معرفت توصیفی یاد شده است. این متد در تفسیر از عینیت و غیریت نیز تأثیر بسزایی داشته به طوری که علامه دوانی محصول قول فلاسفه در عینیت ذات و صفات را نفی صفات و اثبات نتایج و ثمرات آن می‏داند.^۳

عباراتی از روایات همچون «اسم اللّٰه غیره» در مقابل صفاتیه و حروفیه مطرح شده است و به نظر می‏رسد عبارات بعدی، «و اللّٰه غایة مَن غایاه و المغیا غیر الغایة»، نشان دهنده دفع همین تساؤلات است؛^۴ اما ملاصدرا معتقد است این