25
درآمدی بر نظریه حدوث اسماء الهی

اندیشمندان شیعه علی‏رغم همه اختلاف‏نظرها، در وامداری نسبت به قرآن و روایات و تطبیق اندیشه خود بر گروهی از آیات و روایات مشترک هستند.

۱. پیشینه‏شناسی

با نظر به پیشینه بحث، عناوینی همچون التوحید، الاسماء و الصفات، شرح اسماء اللّٰه الحسنی و اشتقاق اسماء اللّٰه در میان آثار گروه قابل توجهی از اهل‏سنت مانند ماتریدی، غزالی، بیهقی، ابن خزیمه، ابن منده، ابن تیمیه، بیضاوی، ابن عثیمین به چشم می‏خورد. محور این نگاشته‏ها عدد اسماء و جمع‏آوری آن، تفسیر هر اسم، توقیفی بودن آن و... است. علاوه بر این شرح اسماء اللّٰه الحسنی نیز از موضوع‏های مورد علاقه‏اندیشمندان مسلمان بوده است که از میان اهل‏سنت فخر الدین رازی، جصاص، برهان الدین نسفی، قشیری و... از میان شیعیان محقق سبزواری، درود آبادی، آیت اللّٰه سبحانی و... به استقصاء و شرح این اسماء پرداخته‏اند. در این میان کتاب میزا حبیب اللّٰه شریف کاشانی (۱۲۶۲ - ۱۳۴۰ق) علاوه بر بیان مفاهیم، به خواص اسماء اللّٰه الحسنی نیز پرداخته است. شارحان کتب و ابواب توحیدی روایات را می‏توان از دیگر نگارندگان در این بحث به شمار آورد؛ در این میان شارحان کتاب التوحید کافی و قاضی سعید قمی در شرح توحید صدوق حائز توجه هستند.

در میان آثار جدید می‏توان به کتب، مقالات و پایان نامه‏هایی اشاره داشت، به عنوان مثال دکتر غلامحسین دینانی در کتاب «اسماءوصفات حق» به بررسی آراء ابن عربی، فخر رازی و قاضی سعید در این موضوع پرداخته است. محور کتاب «توحید و اسماءوصفات الهی» نوشته دکتر اله بداشتی بر اساس اختلافات کلامی فلسفی در این مسئله است. استاد محمد حسن قدردان قراملکی در کتاب «اسماء و صفات خدا» مجموعه قابل ملاحظه‏ای از اقوال در حوزه لفظ‏شناسی،


درآمدی بر نظریه حدوث اسماء الهی
24

منظر او همه گروه‏هایی که صفات الهی را با خلق اشیاء و یا تقدیر و اراده آن پیوند زده‏اند، گرفتار مرتبه‏ای از تشبیه شده‏اند.

علی‏رغم آنکه نظام تعریف شده از اسمای الهی در روایات، جامع و به دور از هر ایراد ساختاری و اعتقادی است؛ اختلاف‏های میان گروه‏های کلامی، فلسفی و عرفانی نشان از لزوم بازخوانی زوایای مختلف این بحث بر پایه دریافت‏ها و رهیافت‏های قرآنی و روایی دارد. نمونه روشن این اختلاف‏ها، تفاوت دیدگاه میان اشاعره و معتزله در عینیت و زیادت صفات و نیز قدیم یا مخلوق بودن کلام الهی است. این نکته معلول آن است که‏اندیشمندان مسلمان هر یک با برجسته سازی بُعدی از ابعاد مسئله اسمای الهی به تبیین مسئله پرداخته‏اند به گونه‏ای که تعریف نظام جامع وسازوار که مبتنی بر قواعد کلی و اثبات شده باشد را دشوار ساخته است.

قرآن و روایات، انتساب کمالات ذاتی به خداوند را از اصول پذیرفته شده می‏داند و اسماء را کارکردی تعریف می‏کند که برای عبادت و ارتباط معنوی بشر با پروردگار ایجاد شده و روایات، علاوه برآن، به مفهوم سازی از حدوث نیز پرداخته است. تعمیم مباحث کارکردی به حوزه وجودی، جایگاه خاص حدوث را دوچندان می‏کند، که اين مفهوم سازی در ادعیه، میان اسمای الهی، آثار و میزان تأثیرشان به گونه‏ای اشاره کرده که قطعات این نظام را تکمیل می‏کند.

پس نگاه قرآن و روایات به اسماء، نگاهی معرفت‏افزا و کارکردگرایانه است و در پیوند و ارتباط بشر با پروردگار تعریف شده است. توجه به وضع خاص این اسماء بر حقایق و دقت در پیوند این وضع با عنصر دعا و مؤلفه‏های حاکم بر آن، از وجود آثار خاص تکوینی بر آن نیز حکایت دارد.۱

1.. این بحث به تفصیل در بیان کارکردهای اسمای الهی در قرآن، روایات و ادعیه خواهد آمد.

  • نام منبع :
    درآمدی بر نظریه حدوث اسماء الهی
    سایر پدیدآورندگان :
    علیرضا بهرامی
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1398
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 1422
صفحه از 312
پرینت  ارسال به