حدوث صفات را مستلزم جهل و نقص می‏داند.^۱

خلاصه قول سلفیه این است که ایشان با استدلال بر ازلیت خداوند، حدوث صفات در ذات را نفی می‏کنند، البته احمد بن حنبل ضمن برقراری پیوند میان اسمای الهی و قرآن و با استدلال به آیه (عَلَّمَ ٱلْقُرْءَانَ)^۲، تعلیم پذیر بودن قرآن را نشانه مخلوق بودن آن می‏داند. وی با تکیه بر اینکه قرآن مشتمل بر اسمای الهی است، این اسماء را نیز غیر مخلوق می‏داند و می‏گوید: «شکی نداریم که اسماء خداوند غیر مخلوق‏اند. بی تردید علم خدا غیر مخلوق است پس قرآن از علم خداست و در آن اسمای الهی است، پس شکی نداریم که قرآن غیر مخلوق است».^۳ این عقیده درباره اسماء و صفات الهی در کلام گروه دیگری از سلفیه نیز دیده می‏شود. ابن راهویه (م ۲۳۸ه‍) عقیده جهمیه در مخلوق دانستن اسماء الهی را کفر محض می‏داند. او فرق گذاشتن میان خداوند و اسمائش را منشأ باور باطل ایشان می‏خواند.^۴ به نظر می‏رسد این رأی در میان سلفیه تا پایان قرن چهارم بدون هیچ تغییری در میان بزرگان اندیشه سلفی تکرار شده است. ابوبکر مروزی (م۲۷۵ه‍) این عقیده فاسد را به جهم، ضرار، ابوبکر اصم و بشر المریسی نسبت می‏دهد؛ ابو زید قیروانی (م ۳۸۶ه‍) بر ازلی بودن همه صفات و اسماء تأکید می‏کند، و ابن ابی زمنین (م۳۹۹ه‍) این را باور اهل علم می‏داند و مخالفان آن را ملحد می‏نامد.^۵

ابن تیمیه در مقام جمع‏بندی اقوال مسلمانان، طیفی از اقوال را ما بین «نفی فی

سلفیان صفات ازلی برای خداوند ثابت می‏کردند؛ ایشان را در مقابل معتزله که معطله می‏خواندند، صفاتیه نامیده بودند. بر اساس این گزارش ایشان تفاوتی میان صفات ذات و فعل قائل نبوده و بر سر جواز تأویل صفات و یا اکتفا به تفسیر آن اختلاف نظر داشته‏اند.^۱ ابن قیم اسم را تنها الفاظ می‏داند و ضمن تطبیق اسم بر واژه «زید» که خود اسم موجود خارجی است، تصریح می‏کند: «از آنجا که اسم کلمه است و عوارضی همچون تصغیر و تثنیه و... بر آن مترتب است و به همین جهت نمی‏تواند عین مسمی باشد».^۲

از نکات حائز اهمیت در این بحث آن است که اشتراک لفظی و معنوی نزد سلفیه به کلی طرد شده و ابن تیمیه - به عنوان نمونه - بر این اعتقاد است که هیچ موجودی در هیچ یک از ویژگی‏هایش با دیگران مشترک نیست بلکه در وجود، صفات و افعالش متمایز است.^۳

بی‏تردید پیچیده‏ترین و مبهم‏ترین نظرات دانشمندان اسلامی در مسئله اسماء و صفات الهی را سلفیه بر زبان رانده‏اند. تأکید بر نفی تشبیه و تکییف از سویی و تصریح بر اعتقاد به ظواهر آیات و روایات و صفاتی همچون صفات خبریه از سوی دیگر و عدم پذیرش تأویل در باب اسماء، تناقضات متعددی در کلمات ایشان ایجاد کرده است. باور نگارنده بر آن است که عبارات ابن تیمیه در صفات الهی، دقیقاً مشعر به تأویل آنها بدون ذکر نام تأویل و فرار از به لفظ آوردن آن است. وی رسالت انبیاء در باب اسماء و صفات را «نفی مجمل و اثبات مفصل» معرفی می‏کند که اغماض آن ظاهر است؛ ابن حزم نیز قول به