209
درآمدی بر نظریه حدوث اسماء الهی

اعداد و حروف تأکید دارد؛ علاوه بر این حالات خاص مانند طهارت و صوم و آداب خاص نزد او بر تأثیر می‏افزاید.۱ او معتقد است اولیای الهی در علم اسماء سه ویژگی دارند:

۱. با تأیید و الهام معانی از اسماء ۹۹ گانه حقایقی فهمیده‏اند که دیگران با نظر و برهان نمی فهمند؛

۲. اسماء ورای این ۹۹ اسم ظاهر را فهمیده‏اند؛

۳. اسم اعظم را شناخته‏اند.

به باور وی این سه مرحله مترتب بر یکدیگر بوده ویکی پس از دیگری برای اولیاء حاصل می‏شود.۲

در نظام فلسفی - عرفانی شیعه تعبیر به حدوث یافت نمی‏شود، تنها ملاصدرا روایت معروف حدوث الاسماء را صحیح و معتبر دانسته است. اما می‏توان به تعبیری دست یافت که به نحوی مرتبط تلقی می‏شود. از سوی دیگر، به نظر می‏رسد لایه دیگری از بحث اسماء در اندیشه ملاصدرا با قرار دادن اسماء در زمره «محمولاتی عقلی» رقم می‏خورد؛ این محمولات نه متعلق جعل و نه متعلق لاجعل قرار نمی‏گیرند، بلکه به مثابه همان اشعه نور هستند.۳

ملاصدرا در رسالة الحدوث معتقد است بر اساس آیه شریفه (وَ لِكُلٍّ وِجْهَةٌ هُوَ مُوَلِّیهَا)۴ عقول فعاله در اصطلاح جمهور فلاسفه، با صور علمیه قائم به ذات،

1.. نمونه افکار او در تعبیر او از خواص دعایی که با آن عیسی مردگان را زنده می‏کرد یافت می‏شود: «واعلم وفقنی اللّٰه و ایاک أن من کتب هذا الوفق و حمله و هو طاهر، أقام اللّٰه تعالی امره ظاهراً و باطناً و أعانه علی الطاعة و رزقه الظفر علی الاعداء و لاینظره جبار إلا أهابه. و من کتبه و حمله فی رأسه ذل له کل جبّار». بونی، شمس المعارف الکبری، ص۶۲.

2.. همان، ص۶۷ - ۷۳.

3.. ملاصدرا، المظاهر الالهیه، ص۳۸.

4.. سورۀ بقره، آیۀ ۱۴۸.


درآمدی بر نظریه حدوث اسماء الهی
208

ابن عربی بر این باور است که تنها تعلق علم، محدَث است اما خود علم قدیم است؛ در اندیشه او، قول به حدوث علم برای خداوند به منزله وارد نمودن زمان بر خداوند است؛۱ وی حاکم در تنزیه محض را عقل و حاکم در تشبیه را خیال می‏داند.

طبق نقل ابن تیمیه، عمرو بن عثمان مکی،۲ منکر حدوث اسمای الهی بوده است. از وی در کتاب التعرف بأحوال العباد و المتعبدین نقل شده که حقایق اسمای الهی، قدیم و ازلی بوده و هیچ اسم و صفتی برای خدا حادث نگشته است.۳ گرچه وی تعدادی از صفات فعل را بر این ادعای خود به عنوان شاهد ذکر می‏کند، لکن این مسئله نشان می‏دهد وی هیچ مرتبه و تقریری از حدوث اسماء و صفات را بر نمی‏تابد.

به تصریح ابن عربی مفاهیم اسمای الهی هر یک متمایز از دیگری است و از آنجا که واضع هر یک از این اسماء خداوند است علت تکثیر، چیزی جز اختلاف آثار ظاهره در عالم هستی نیست.۴

به جز این دیدگاه، گرایش دیگری در میان اهل عرفان و تصوف یافت می‏شود. احمد بن علی البونی۵ (م ۶۲۲ه‍. ق) بر اثر خارجی الفاظ، نقوش،

1.. ابن عربی، الفتوحات المکیه، ج۲، ص۶۹۲.

2.. ذهبی او را شیخ صوفیه می‏داند که تألیفات متعددی در طریقت صوفیه دارد. وی تا سال ۳۰۰ه‍ . ق زنده بوده است. نک: ذهبی، سیر اعلام النبلاء، ج۱۴، ص۵۷، شماره ۲۹

3.. ابن تیمیه، مجموع فتاوی، ج۵، ص۶۲.

4.. ابن عربی، الفتوحات المکیة، ج۴، ص۳۶. «ثم إن الأسماء الإلهية ما كثرها اللّٰه إلا لاختلاف الآثار الظاهرة في الكون».

5.. او معتقد است که شیوه آگاهی از راز تناسب میان حروف و اعداد و امثال آن ذوقی و شهودی بوده و نیازمند توفیق الهی است و علوم و قیاسات عقلی به آن راهی ندارد. ابن خلدون او را از اصحاب طلسمات و شیوه او را شرعاً ممنوع و غیر قابل اعتماد دانسته است. جمعی از نویسندگان، دائرة المعارف بزرگ اسلامی، ج۱۳، ص۴۰ و ۴۱.

  • نام منبع :
    درآمدی بر نظریه حدوث اسماء الهی
    سایر پدیدآورندگان :
    علیرضا بهرامی
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1398
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 1485
صفحه از 312
پرینت  ارسال به