باطل دیگر یعنی عالم به علم قدیم که گفته اشاعره است و عالم به علم محدث که رأی رافضه به شمار می‏آید، قرار دارد.^۱ علت این انتساب آن است که به تصریح خیاط معتزلی و اشعری، هشام بن حکم بر این باور بوده است که خداوند علم حادث داشته و همین قول سبب انتساب تشبیه، به او و اصحابش و جماعت روافض بوده است.^۲ ایراد این قول به باور خیاط آن است که حدوث علم، ملازم با محدود و متغیر بودن علم خداوند است؛^۳ این در حالی است که هشام علم ازلی خدا را علم به پیدایش و حرکت اشیاء در آینده - متعلقات علم فعلی - می‏داند.^۴ نیز جهم بن صفوان و سکنیّه هم‏رأی هشام در این مسئله خوانده شده‏اند.^۵

برداشت‏هایی از علت گرایش معتزله به نفی صفات شده که در نوع خود حائز توجه است:

آمدی معتقد است معتزله به جهت تقریر امتناع قیام حوادث به ذات الهی، نفی صفات را نتیجه گرفته‏اند. این برداشت بر پایه تعریف حدوث به وجود بعد از عدم (و نه سبق العدم) استوار است.^۶

ابوالثناء حنفی معتقد است، پایبندی به غیریت صفت از موصوف، معتزله را به قول به نفی صفات سوق داده است؛ این برداشت بر پایه یکی دانستن اسم و مسمی و تعریف نسبت صفات با ذات به «واحد من العشرة» استوار است.^۷

برآمده از هر یک از صفات را موجب اختلاف صفات به حساب می‏آورند.^۱ بلخی تصریح می‏کند صفات توصیفی کلامی است که خدا یا بندگان داشته‏اند و همه صفات غیر از خداوند هستند.^۲ وی که میان صفات ذات و فعل تمایز قائل است، ملاک تشخیص هر یک از آن را قابلیت زیاده و نقصان می‏داند.^۳ او مقصود از ذاتی بودن صفات را «لا هی هو و لا غیره» نمی داند، بلکه در مثل علم معتقد است «عالم بنفسه لایحتاج الی علمٍ به یعلم»؛ اما همچنان بر حدوث صفات و اسماء تأکید می‏ورزد.^۴

بلخی همچنین معتقد است اگر نمی‏گوییم صفات نه مخلوق و نه غیر مخلوقند به جهت آن است که صفات را قابل توصیف نمی‏دانیم.^۵

آنچه به روشنی از نگاه معتزله قابل برداشت است، اثبات صفات، علی‏رغم تفسیر تنزیهی، در میان گروه‏های قابل توجهی از ایشان است.

غیریت و نحوه تفسیر آن نیز از مباحث مهم مطرح شده در میان این دسته از متکلمان به شمار می‏رود. باور معمر بر اینکه خداوند نمی‏تواند علم به نفسش داشته باشد، مستند به غیریت صفت و موصوف شده است؛ این برداشت که از عینیت ذات و صفات دفاع می‏کند، مورد تهاجم شدید خیاط معتزلی، همراه با تأکید بر عینیت و عدم تناقض میان عینیت و علم بنفسه واقع شده است.^۶

خیاط معتقد است رأی معتزله در عالم بنفسه بودن خداوند در مقابل دو قول