179
درآمدی بر نظریه حدوث اسماء الهی

از عینیت در این مصطلح نیز هست، چرا که صفات کمالی را در تخوم ذات موجود می‏داند اما صفاتی فائض از خداوند که با ملاحظه مظاهر فهمیده می‏شود، عین ذات قلمداد نمی‏شود.۱

فخر رازی مجموعه اقوال در ارتباط میان اسم، مسمی و تسمیه را این‏گونه بیان می‏کند:

الف - اسم نفس مسمی غیر از تسمیه: اشاعره، حشویه، کرامیه؛۲

ب - اسم غیر مسمی و نفس تسمیه: معتزله؛

ج - اسم غیر مسمی غیر تسمیه: قول مختار نزد فخر رازی.۳

باور ابن تیمیه آن است که مراد جهمیه و معتزله از قولشان در این مسئله آن است که نشان دهند اسمای خداوند مخلوق است؛ طبیعی است که وی با این نظر مخالف بوده و معتقد است اسماء از کلام الهی و غیر مخلوق است.۴ شافعی نیز هر قولی که اسم را غیر از مسمی بداند موجب زندقه و خروج از دین معرفی می‏کند.۵ با این توضیح محوری بودن رأی نهایی در مسئله غیریت اسم و مسمی در قول به حدوث یا عدم حدوث اسماء مشخص می‏شود.

بر همین اساس صابونی (م۵۸۰ ه‍. ق) قول به غیریت را معادل حادث بودن

1.. آشتیانی، شرح مقدمه قیصری، ص۱۰۰ - ۱۱۳.

2.. این قول به دیگران همچون ابی عبیدة، سیبویه، باقلانی و ابن فورک نیز نسبت داده شده است. آمدی، ابکار الافکار، ج۲، ص۴۹۵.

3.. نک: رازی، مفاتیح الغیب، ج۱، ص۱۰۵. البته او در لوامع همانند غزالی در المقصد الاسنی این بحث را کم فائده می‏داند. غزالی، المقصد الاسنی، ص۱۰؛ رازی، لوامع البینات، ص۱۶.

4.. نک: ابن تیمیه، مجموع فتاوی، ج۶، ص۱۸۸.

5.. «إذا سمعت الرجل یقول الاسم غیر المسمی فاشهد علیه بالزندقة». تفتازانی، شرح المقاصد، ج۱، ص۳۷.


درآمدی بر نظریه حدوث اسماء الهی
178

را برگزیده‏اند که به بازخوانی نظر ایشان در این مسئله کمک شایانی می‏نماید.۱

تسمیه، در باور اکثر شیعه، اهل حدیث و اشاعره از جانب پروردگار و خارج از حیطه بشری است. خواجه، تسمیه را برای چیزی که هیچ از آن نمی دانیم غیر ممکن می‏داند اما تسمیه چیز ناشناخته از حیث آنکه شناخته نمی‏شود را جایز می‏شمرد.۲ وی معتقد است اسم، به طور اجمال بر همان چیزی دلالت می‏کند که حد به طور تفصیل دلالت می‏کند.۳

علامه مجلسی بر این باور است که اشاعره به عینیت اسم و مسمی قائل شده‏اند و شیعه و معتزله اعتقاد به غیریت داشته‏اند.۴ پس غیریت در اسماء و عینیت در صفات، می‏تواند به نوعی وجه جمع میان این دو قول به شمار رود.

در فلسفه اسلامی نیز تفاوت‏هایی در این مسئله قابل مشاهده است، درحالی‏که ابن سینا از عینیت مصداقی صفات و عینیت مفهومی برخی از آنها سخن می‏گوید، ملاصدرا بحث را به سمت صفات کمالی کشانده که در عین کثرت مفهومی موجود به وجود ذات احدی است۵ و طبق اندیشه فلسفی - عرفانی شیعه، در مرتبه ذات کمالات، عین حق هستند؛ وی «کمال الاخلاص» را به مرتبه ذات می‏داند که مقام محو کثرات و اعتبارات حتی موطن، اضمحلال اسماء و صفات است و این غیر از مقام احدیت و واحدیت است که تعین علمی و اجمالی و تکثر و تولد اسماء در آن رخ می‏دهد. همین تفسیر، مقصود

1.. گرچه علامه طباطبایی بحث از عینیت و غیریت اسم و مسمی را بی فایده و حکم آن را روشن می‏داند. طباطبایی، المیزان، ج۱، ص۱۷. اما طرح آن به جهت بازخوانی اندیشه و کشف اقوال در حوزه حدوث و کارکرد اسماء مفید است.

2.. طوسی، تلخیص المحصل، ص۳۶۷.

3.. همان، ص۳۴۸.

4.. مجلسی، بحار الانوار، ج۴، ص۱۵۵.

5.. ملاصدرا، الاسفار الاربعة، ج۶، ص۱۴۵، اله بداشتی، توحید و صفات الهی، ص۲۸۶.

  • نام منبع :
    درآمدی بر نظریه حدوث اسماء الهی
    سایر پدیدآورندگان :
    علیرضا بهرامی
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1398
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 1468
صفحه از 312
پرینت  ارسال به