همین نداشته باشد، واقعاً ميتواند پایة بسیاری از انحرافها و بدبختی ها باشد.۱ همچنین احادیث باب «حرص و آزمندی» بر امر دنیا و مادّیات که ميتواند این نتیجه را داشته باشد؛ شبیه موضوع لذّت است؛ چون، همچنين پرهیز از بی دلیل بودن انواع سرگرمیها. در روایتی، امام صادق علیه السلام کار فردی را که فقط برای سرگرمی به شکار رفته بود، سرزنش ميکند.۲
بنا بر این، باید «فلسفة لذّت» را به «فلسفة خیر» تبدیل کرد. در این فلسفه، حتّي سختیها عاملی برای کسب خیر هستند و خوشیها نیز نباید به خیر زندگی آسیب بزنند. اگر فلسفة لذّت به فلسفة خیر تبدیل شود، نه انسان در موقعیت لذّت، دچار بدمستی و سرکشی میشود و نه در موقعیت محنت، دچار بیتابی میگردد. در این صورت، زمینة گرایش به اعتیاد از بین میرود. از مسائلی که میتواند در اعتیاد به صورت میدانی مورد تحقیق قرار گیرد، فلسفة زندگی افراد است. با تهیة ابزار لازم برای این امر، میتوان بررسی کرد که افراد معتاد از چه فلسفهای پيروي میکنند؟ با چنین تحقیقی میتوان افراد مستعد و در معرض اعتیاد را نیز مشخّص نمود.
تعدیل لذّتجویی
گام بعدی، تعدیل لذّتجویی است. پس از تغییر رویکرد، باید روشهایی را در پیش گرفت تا لذّتجوییِ افراطی و منفی تعدیل شود و بدین وسیله، زمینة گرایش به اعتیاد کاهش یابد. چیزی که واکنش منفی در هر دو موقعیت را تعدیل ميکند و واکنش مثبت را به وجود میآورد، همین تعدیل لذّتجویی و خارج کردن لذّت از محوریت زندگی است. وقتی لذّت، محور و مبنای زندگی نباشد، نه انسان از خوشایند زندگی سرمست میشود و نه از
1.. امام عليّ علیه السلام: الشَّرَهُ اسُّ كُلِّ شَرّ؛ لذّتجويى، اساس هر بدى است.
(غرر الحكم، ح ۱۱۶۷؛ عيون الحكم والمواعظ، ص ۴۵ ح ۱۱۱۴). لِكُلِّ شَيءٍ بَذرٌ، وبَذرُ الشَّرِّ الشَّرَهُ ؛ هر چيزى بذرى دارد و بذر بدى، لذّتجويى است
(غرر الحكم، ح ۷۳۱۱).
2.. امامُ صّادقُ علیه السلام: فيمَن طَلبَ الصَّيدَلاهِيا: و إنّ المؤمنَ لَفي شُغُلٍ عن ذلكَ، شَغَلَهُ طَلَبُ الآخِرَةِ عَنِ المَلاهي... و إنَّ المؤمنَ عَن جَميعِ ذلكَ لَفي شُغُلٍ، ما لَهُ و للمَلاهي؟! فإنَّ المَلاهيَ تُورِثُ قَساوَةَ القَلبِ و تُورِثُ النِّفاقَ؛ امام صادق علیه السلام دربارة كسى كه براى سرگرمى دنبال شكار مىرود، فرمود: مؤمن، فرصت چنين كارهايى را ندارد. آخرتجويى او را از سرگرمى باز داشته است... مؤمن به هيچ يك از اين كارها نمىرسد. او را چه به سرگرمىها؟! كارهاى لهو و سرگرم كننده، سختدلى مىآورد و نفاق بر جاى مىگذارد
(الاُصول الستّة عشر).