233
درآمدي بر پيشگيري از اعتياد با رويکرد اسلامي

ـ که معتقدند هر چه نفس بیشتر زبون شود، انسان به سعادت واقعی نزدیک‌تر است ـ ، مخالفت و بیان می‌کنند که مراد از کرامت‌ نفس، احترام به خود است و با عجب و تکبّر و خودخواهی متفاوت است.۱ به نظر ایشان برخورد با خود، باید نهایتاً به یک باز یافتن مجدّد از خود واقعی بينجامد، نه اين که مطلق سرکوبی خود باشد و گرنه در اثر سرکوبی شدید، گاهی کرامت نفس نیز از بین خواهد رفت.۲ در اسلام، بر اعتدال در بین مردم توصیه شده است، چنان که از امام صادق علیه السلام نقل شده است:
وَ لاتَکُنْ فَظّاً غَلیظاً یَکْرَهُ النّاسُ قُرْبَکَ وَ لا تَکُنْ واهِناً یُحَقِّرُکَ مَنْ عَرَفَکَ.
تندخو و بدبرخورد مباش که مردم نخواهند با تو معاشرت کنند، و خودت را آن قدر شُل و پست نگیر که هر کس تو را مى‌شناسد، تحقیرت کند.۳

چهار/ ۲. آثار توجّه به کرامت نفس

با توجّه به مقام بلند کرامت انسان و درونی‌سازی این عقیده به عنوان یک اعتقاد و باور عميق، انتظار می‌رود که آن، منشأ انگیزش و ارادة اخلاقی جدّی در افراد بشود. در منابع دینی، به وفور از آثار و پیامدهای چنین نگرشی سخن به میان آمده که مربوط به حوزه‌های خاصّ رفتاری ‌اند.

ـ عدم دل‌بستگی به دنیا

از روایات فهمیده می‌شود که هر کس حقارت نفسانی داشته باشد و برای خود در واقع ارزشی قائل نشود، دنیا و مظاهرش در نظر او بزرگ و مهم جلوه کرده، شیفتة آن خواهد شد و بر عکس اگر برای خود ارزش قائل باشد، دنیا در نظرش کوچک خواهد بود.۴ امام باقر علیه السلام مي‌فرمايد:

1.. يادداشت‏ها،ج‏۶، ص ۴۸۵.

2.. همان، ص ۴۸۸.

3.. تحف العقول، ص ۳۰۱.

4.. درآمدي بر روانشناسی تنظیم رفتار ، ص۳۴۱.


درآمدي بر پيشگيري از اعتياد با رويکرد اسلامي
232

رذایل اخلاقی به انسان دست می-دهد؛ صفات ناشایستی که در صورت عدم پرهیز، صاحبش را تحقیر و زبون می‌کند، مانند: بندگی دیگران،۱ دروغگویی،۲ غیبت‌کردن،۳ بخل،۴ طمع‌ورزی،۵ فرومایگی،۶ گدایی۷ و... . البتّه این حقارت و خواری بر اساس اعتبار و قرارداد نیست تا مثل مکاتب انحرافی تصوّر شود که پرهیز از رذائل اخلاقی صرفاً احترام گذاشتن به اکثریت است و موجب احساس خوشایندی در صاحب آن می‌شود؛ بلکه صاحب این صفات در حقیقت و واقع امر نیز دچار خواری و پستی خواهد شد. به تعبیر ایشان، كسى كه يك كتاب عالى يا يك شاهكار نقّاشى را نمى‏شناسد، نه از آلودگى آن باك دارد و نه از باختن آن. مهم، این است که عالى بودن و زيبا بودن روح را تشخيص دهد. در این صورت است که آن را آلوده نخواهد کرد؛ چون می‌فهمد هیچ چیزي جاى آن را نمى‏گيرد.
بر همین اساس، استاد شهید با عقیدة بودا و هندو یا برخی از فِرق عرفانی و ملامتیّه

1.. امام علی علیه السلام: أكرِمْ نفسَكَ عن كُلِّ دَنِيَّةٍ و إن ساقَتكَ إلى رَغبَةٍ، فإنّكَ لَن تَعتاضَ بما تَبذُلُ مِن نفسِكَ عِوَضاً، و لا تَكُن عبدَ غَيرِكَ و قد جَعَلَكَ اللّهُ حُرّاً؛ خويشتن را به هيچ پستى و زبونى آلوده مكن، هر چند تو را به خواسته‌ات برساند؛ زيرا هيچ چيزي آنچه را در اين راه از دست مى‌دهى، جبران نمى‌كند. و بندة ديگرى مباش، كه خداوند، تو را آزاد آفريده است
(تحف العقول، ص ۷۷).

2.. امام علی علیه السلام: الكاذِبُ على شَفا مَهواةٍ و مَهانَةٍ؛ دروغگو، بر لبة پرتگاه و خوارى قرار دارد
(غرر الحكم، ح ۱۲۴۷).

3.. امام علي علیه السلام: الغِيبَةُ جُهدُ العاجِزِ؛ غيبت كردن، كار شخص ناتوان است
(نهج البلاغة، حکمت ۴۶۱).

4.. امام حسين علیه السلام: الشُّحُّ فَقرٌ؛ بخل، [ نوعى ] فقر است. ایضا: السَّخاءُ غِنىً؛ سخاوت، توانگرى است
(تاريخ اليعقوبي، ج ۲، ص ۲۴۶).

5.. امام علي علیه السلام: أزرى بِنَفسِهِ مَنِ استَشعَرَ الطَّمعَ؛ هر كه جامة طمع به تن كند، خود را خوار مي‌گرداند
(نهج‌البلاغة، حکمت ۲).

6.. (وَلَا تُطِعْ كُلَّ حَلَّافٍ مَّهِينٍ هَمَّازٍ مَّشَّاء بِنَمِيمٍ؛ و از کسى که بسيار سوگند ياد مى‏کند و پست است و بسيار عيبجوست و به سخن‌چينى آمد و شد مى‏کند،‌ اطاعت مکن)
(سورة قلم، آية ۱۰ و ۱۱).

7.. امام صادق علیه السلام: لِيَكُن طَلَبُكَ لِلمَعيشَةِ فَوقَ كَسبِ المُضَيِّعِ، ودونَ طَلَبِ الحَريصِ الرّاضي بِدُنياهُ المُطمَئِنِّ إلَيها، ولكِن أنزِل نَفسَكَ مِن ذلِكَ بِمَنزِلَةِ المُنصِفِ المُتَعَفِّفِ؛ تَرفَعُ نَفسَكَ عَن مَنزِلَةِ الواهِنِ الضَّعيفِ، وتَكسِبُ ما لابُدَّ مِنهُ؛ بايد دنبال روزى رفتنت بيشتر از تباه كنندة كسب و كمتر از حرص ورزندة خشنود از دنيا و اعتماد كننده به آن باشد. پس در طلب دنيا، همانند ميانه‌رو پاك‌دامن باش. بدين سان، از سستى و ناتوانى دور مى‌شوى و در حدّ لزوم نيز كسب مى‌كنى
(الكافي: ج ۵، ص ۸۱، ح ۸).

  • نام منبع :
    درآمدي بر پيشگيري از اعتياد با رويکرد اسلامي
    سایر پدیدآورندگان :
    عباس پسندیده و محمدرضا کیومرثی
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قک
    تاریخ انتشار :
    1392
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 16650
صفحه از 245
پرینت  ارسال به