برانگيخته مي‌شود، حتّي اگر مخالف هواي نفس باشد. همچنين وقتي انسان از پيامد منفي يک رفتار آگاه گردد، به ترک آن برانگيخته مي‌شود، هر چند مطابق ميل و هوس او باشد. در حقيقت، اين برانگيختگي که ريشه در حزم دارد، موجب مهار نفس و تصحيح و تنظيم رفتار مي‌گردد.^۱ در حقیقت، جوهرة حزم، پیش‌بینی آینده است.
در زمینة پیشگیری از سوء مصرف، لازم است توجّه خاصّی به موضوع حزم (دورانديشي) بشود. بسیاری از رفتارهای پرخطر مانند سوء مصرف، با بی‌توجّهی کامل یا کم‌توجّهی به آینده صورت مي‌گيرند و لذا فرد را گرفتار می‌کنند. پرخطر بودن بعضی از موضوعات، با یک بررسی اوّلیه و حتّي مشاوره‌های در دسترس نیز قابل شناسایی است و زحمت زیادی طلب نمی‌کنند. بايد توجّه داشت که شتاب‌زدگی در ارزیابی و شتاب کردن در انتخاب، بیشتر محصول بی‌توجّهی و فقدان حزم (دورانديشي) است. حتّي بر فرض تأمّل و تفکّر در این موضوعات نیز، شتاب‌زدگی در تفکّر، از انسان، یک موجود «حال‌محور» ساخته که حال را بر آینده ترجیح خواهد داد. اين در حالی است که «عاقبت‌محوری»، امکان بررسی کامل به انسان مي‌دهد، بدين گونه که لذّت‌ آنی و نقد «حال» را برای به دست آوردن لذّت‌ پایدار در آینده ترجیح خواهد داد.
دستور العمل برای انسانی که در معرض وسوسة مصرف مواد است، در این بخش چنین خواهد بود: با کسب آرامش و بدون عجله و با تمرکز کامل، ابتدا به کسب اطّلاعات مفید در بارة مواد و عوارض مصرف آن به دست بیاورد و سپس در بارة انتخاب مصرف یا عدم مصرف، تصميم بگيرد که مطمئناً تصميم او عدم مصرف خواهد بود. در حزم، آنچه اهمیّت دارد، قدرت تحلیل نسبت به آینده است؛ زیرا بر خلاف عبرت که مربوط به حوزة محسوسات و مسائل عینی بود، حوزة کار حزم صرفاً پیش‌بینی امور مربوط به آینده است که نامحسوس و غیر ملموس هستند و وجودي ذهنی و مفهومی دارند. ارزش حزم نیز در مقایسه با عبرت در همین است که صرفاً نیازمند قدرت فکری و عقلانی بیشتر است. پس

نقطة مقابل عبرت، پافشاری بر گذشته و خواسته‌های باطنی، بدون تأثیرپذیری از حوادث و اتّفاقات است. تحلیل‌های جدید برای فردی که عاری از عبرت است، همان راه‌های ماندگاریِ بیشتر بر آنچه بوده، است. در نتیجه اسلام، بی‌تفاوت بودن در وقایع روزمره را سرزنش کرده و افراد را به درک مجدّد و برداشت‌های مثبت بیشتر از حوادث دعوت می‌کند؛ برداشت‌های جدیدی که به طور قهری به کنترل آنچه قبلاً مجاز بوده است، منجر می‌شود. از این رو، برای پیشگیری از اعتیاد می‌توان از سرگذشت افراد معتاد استفاده نمود و با به تصویر کشیدن سرگذشت دیگر معتادان، توان بازداری را در افراد مستعد، افزایش داد. البتّه این آگاهی می‌تواند پیش از پیدایش زمینه‌ها، بويژه در زمان نوجوانی و یا با شرایطی، پیش‌تر از آن باشد. در این صورت، هنگام مواجهه با وسوسة اعتیاد، باید آن اطّلاعات را فراخوانی کرد (مرحلة یادآوری) تا «شناخت اعتیاد» حاصل شود و در نتیجه بازداری اتّفاق افتد. به نظر می‌رسد افراد معتاد نسبت به سرگذشت دیگران بی‌تفاوت اند. در منابع اسلامی آمده که میان وجود عبرت و عبرت‌گرفتن، تفاوت وجود دارد. امیرمؤمنان علیه السلام می‌فرماید:
ما اکثر العبر و اقل الاعتبار!
چه بسیارند عبرت‌ها و چه کم ‌اند عبرت‌گیران!
عبرت‌گیری، خود یک توانمندی است و افرادی که از این توانمندی برخوردار باشند و در جریان سرانجام شوم اعتیاد قرار بگیرند، بی‌تردید از اعتیاد دوری خواهند کرد. این را می‌توان در تحقیقات تجربی آزمود. اگر چنین باشد، می‌توان افراد مستعدّ اعتیاد را نیز شناسایی و پیش‌بینی کرد.

حزم (دورانديشي)

راه‌کار دیگر در پیامدشناسی، «حَزم» است. حزم به معناي دورانديشي و به تعبيري، عاقبت‌انديشي است. آنچه موجب برانگيختن حزم در وجود انسان مي‌گردد، پيامدهاي مثبت يا منفي رفتار است. وقتي انسان از پيامد مثبت رفتاري آگاه شود، به انجام آن