شرایطی، امکان دسترس به احساس مثبت از وجود خود داشته و خویشتنداری خود را به خاطر احساس احترام متعالی تقویت کند؛ چیزی که در ادبیّات دین از آن با عنوان «کرامت انسان» نام برده می‌شود و ما در بارة آن بحث خواهیم کرد.
تحقیقات اخیر نیز کلیدی بودن مؤلّفه «احترام‌ به خود» را در خویشتنداری نسبت به اعتیاد به مواد اثبات کرده‌اند. این تحقیقات بر برخي از ویژگی‌های هم‌جهت با خویشتنداری ضعیف در شخصیت معتادان تأکید دارند، مانند: تحمّل پايين در برابر انواع ناراحتي‌ها، ناتواني در کنترل احساسات بويژه خصومت، ضعف در کنترل انگيزه‌ها (بويژه انگيزه‌هاي جنسي و پرخاشگرانه)، دروغگويي زياد، فريب در رفتارها و بي‌تعهّدي اجتماعي و فردي^۱ (دليوان ^۲ : ۱۹۹۴).
بخشی از تحقیقات نیز بر اساس قاعدة «فراوانی» یا «تمایل ـ دسترس‌پذیری»، یافته‌های تجربی زیادی جمع‌آوری کرده‌اند؛ قواعدی که نشان می‌دهند چگونه اعتیاد از حضور در شرایط دسترس به مواد و تمایل افراد به مصرف، حاصل مي‌شود. ظاهراً هیچ چیزی جز خویشتنداری قوی در این نوع موقعیت نمی‌تواند مصرف و اعتیاد را کنترل کند. شواهد تجربیِ این موضوع به زمان جنگ جهانی بر می‌گردد که به دليل مختل بودن صنعت تولید مواد، ابتلا به اعتیاد در حدّ اقل ميزان خود بوده است. قواعد حاصل از این تحقیقات، مفید بودن قوانین مبارزة فیزیکی با مواد مخدّر را توجیه مي‌کنند.
جلوة دیگری از تأثیرگذاری احترام ‌به خود بر اساس نظریّة کنترل^۳ CAP^۴ بررسی شده است؛ نظریّه‌ای که «تعارض» را مبنای گرایش به اعتیاد می-داند، بدین صورت که ابتدا فرد در تحقّق انتظارات خود و جامعه از خود، دچار مشکل مي‌گردد و تعارض به وجود آمده موجب برانگيختن اضطراب مي‌شود. تفسير فرد از اضطراب، نقش کليدي دارد: «من در کنترل خود و محيط اطرافم ناتوانم !». مهم‌ترين خطاي شناختي اين تفسير، اين است که

بر مبنای ارزیابی‌ مثبت فرد از عملکرد خويش، به وجود مي‌آيد، و متأثّر از میزان احترام ‌به خود است. اعتماد به نفس، به دنبال ارزیابی و قضاوت نسبت به موفّقيت‌ها و ارزشمندی‌ خود به وجود می‌آید. لذا هر چه فرد نسبت به خود احساس ارزشمندی بیشتری بکند، اعم از اين که این احترام را از عمل خود دریافت کرده باشد یا بر اساس یک قضاوت ماورایی مثل اعتقاد به خدا به وجود آمده باشد، از اعتماد به نفس بیشتری برخوردار خواهد بود. گاهی در متون فارسی، تعبیر«Self-esteem» به عزّت ‌نفس ترجمه شده است که خالی از اشتباه نیست و ما در فصل‌های بعدی به تبیین این واژه خواهیم پرداخت. ارتباط احترام ‌به خود و اعتماد به نفس، دوطرفه است، به طوری که موجب تقویت و تضعیف همدیگر می‌شوند.
در صورتی که تمامیّت احساس ارزشمندی در گرو اهداف مادّی و پول باشد، با فقدان ثروت، افراد احساس بی‌ارزشی و بی‌ارادگی خواهند کرد. جوامع سرمایه‌داری که بر سرمایه تأکيد دارند، در واقع، ارزشمندی را در گرو رسیدن به اهداف مادّی تبلیغ می‌کنند. در نظريّة مرتون (۱۹۳۸م) موفّقيت بر اساس عقيدة امريکايي تا حدّ زيادي با پيشرفت مالي برابر است و اغلب جامعه‌شناسان امريکايي آن را «اشتياق»! ناميده‌اند؛ امّا از آن جایی که ساختار اجتماعي، هميشه ابزارهاي پيشرفت مالی را فراهم نمي‌کند، لذا احترام ‌به خودِ پايين صرفاً به دليل فقدان ثروت، اجتناب‌ناپذير خواهد بود.^۱
ما نیز با نتایج تحقیقات، از این جهت موافقیم که افراد، خودشان را بر حسب ادراک و ارزيابي‌شان از خود در دستيابي به اهداف زندگی، مورد وارسي قرار مي‌دهند و هر گاه اين ارزيابي خوب و مفيد باشد، احترام ‌به خود زياد به ‌دست مي‌آيد و هر گاه ارزيابي بد و مضر باشد، نتيجه‌اش احترام ‌به خود پايين خواهد بود. در این صورت، واضح است که احترام ‌به خود در سوء مصرف مواد، متغيّري کليدي خواهد بود. ^۲ سایر تحقیقات اخیر نیز این موضوع را اثبات کرده‌اند. کلیدی بودن احترام‌ به خود، ضرورت این مسئله را ایجاب می‌کند که یک ساختار ارزشی همه‌بُعدی برای انسان تعریف شود تا در سایة آن، او در هر