كه همواره در باغهاى بهشت، در كنار اولياى خداست! در حقيقت، شناخت خدا، مونسى در برابر هر بىكسى، همدمى در برابر هر تنهايى، نورى در برابر هر تاريكى، نيرويى در برابر هر ناتوانى، و درمانى براى هر بيمارى است!۱
اگر خداوند شناخته شود و با او ارتباط برقرار شود، لذّت بردن معنوی نیز حاصل میشود؛ التذاذی که هیچ نظیری ندارد. در ادامه به بررسی عوامل التذاذ معنوی میپردازیم. متون این بحث، با تعبیرهای متفاوتی در ادبیات دین بیان شدهاند و هر کدام بیانگر بُعدی از این مسئلهاند.
يک. انس با خدا
یکی از اموری که در روايات مورد بحث قرار گرفته، انس گرفتن با خداوند است. در روایات، از خداوند متعال به عنوان «انيس» ياد شده است. پيامبر خدا صلی الله علیه وآله تصريح ميكند كه خدا براي انس گرفتن كافي است۲ و خدا انيس هر كس باشد، احساس تنهايي نخواهد كرد و بدون هيچ مونسي، نياز او را برآورده ميکند.۳
عاطفه، یکی از ابعاد انسان است که ارضا شدن آن، موجب احساس لذّت برای انسان میگردد. اگر موضوع عشق، موجودی مانند خداوند متعال باشد، لذّتی فراگیر و اصیل به وجود خواهد آمد؛ امّا آنچه مهم است این که محبّت و دلبستگی به خدا با دلبستگی به دنیا در تقابل اند. کسی که دلبستة دنیا باشد، نمیتواند دلبسته خدا گردد.۴ لذا از شيريني
1.. لَو يَعلَمُ النّاسُ ما في فَضلِ مَعرِفةِ الله ِ عز و جل ما مَدّوا أعيُنَهُم إلى ما مَتَّعَ اللهُ بِهِ الأعداءَ مِن زَهرَةِ الحَياةِ الدُّنيا ونَعيمِها، وكانَت دُنياهُم أقَل عِندَهُم مِمّا يَطَؤونَهُ بِأرجُلِهِم، ولَنَعِموا بِمَعرِفَةِ اللهِ جَلَّ وعَزَّ، وتَلَذَّذوا بِها تَلَذُّذَ مَن لَم يَزَل في رَوضاتِ الجِنانِ مَعَ أولِياءِ اللّهِ. إنَّ مَعرِفَةَ اللهِ عز و جل آنِسٌ مِن كُلِّ وَحشَةٍ، وصاحِبٌ مِن كُلِّ وَحدَةٍ، ونورٌ مِن كُلِّ ظُلمَةٍ، وقُوَّةٌ مِن كُلِّ ضَعفٍ، وشِفاءٌ مِن كُلِّ سُقمٍ
(الکافي، ج٨، ص ٢٤٧، ح ٣٤٧).
2.. پيامبر خدا صلی الله علیه وآله: كَفى... بِالله ِ مُؤنِسا
(بحار الأنوار، ج ٧١، ص ٣٢٥، ح ٢٠).
3.. پيامبر خدا صلی الله علیه وآله: لا يَستَوحِشُ مَن كانَ الله ُ أنيسَهُ، ولا يَذِلُّ مَن كانَ الله ُ أعَزَّهُ، ولا يَفتَقِرُ مَن كانَ بِالله ِ غَناؤُهُ، فَمَنِ استَأنَسَ بِالله ِ آنَسَهُ الله ُ بِغَيرِ أنيسٍ
(مشکاة الأنوار، ص ٢٢٣، ح ٦١٨).
4.. (مَّا جَعَلَ اللهُ لِرَجُلٍ مِّن قَلْبَيْنِ فِى جَوْفِهِ)
(سورة أحزاب، آية٤).
پيامبر خدا صلی الله علیه وآله: حُبُّ الدُّنيا وحُبُّ الله ِ لا يَجتَمِعانِ في قَلبٍ أبَدا
(تنبيه الخواطر، ج٢، ص ١٢٢. نيز، ر. ک: دوستی در قرآن و حدیث، ص ۵۳۷ «موانع خدادوستی»).