ابْتَلَاهُ فَقَدَرَ عَلَيْهِ رِزْقَهُ‏ فَيَقُولُ رَبِّي أَهَانَنِ.^۱
و امّا انسان، هنگامي كه پروردگارش او را بيازمايد، و عزيزش بدارد و نعمت فراوان به او دهد، مي‏گويد: پروردگارم مرا گرامي داشته است. و امّا چون وي را بيازمايد و روزي‏اش را بر او تنگ گرداند، مي‌گويد: پروردگارم مرا خوار كرده است) .
آنچه موجب تشديد فشار رواني مي‏گردد، همين ارزيابي‏هاست. در اين ارزيابي‏ها، معناي بلاها منفي ارزيابي مي‏شوند و اين ارزيابي، رنج موقعيّت ناخوشايند را مي‏افزايد و زمینة گرایش به اعتیاد را فراهم می‌سازد. آيا اين ارزيابي، صحيح است؟ آيا معناي بلاها خوار كردن انسان و دور شدن خدا از بنده است؟
بلا، نشانة خواری نیست؛ بلکه می‌تواند نشانة کرامت و عزّت باشد و این بدان جهت است که بلا به مصلحت انسان و در راستای رشد و تکامل اوست. پس نمی‌تواند دلیل خوار بودن نزد خداوند باشد. امام صادق‏ علیه السلام در اين باره مي‏فرمايد:
أتَرَي اللهَ أعطي‏ مَن أعطي‏ مِن كَرامَتِهِ عَلَيهِ ومَنَعَ مَن مَنَعَ مِن هَوانٍ بِهِ عَلَيهِ؟! كَلّا!^۲
آيا مي‏پنداري خدا به هر كس چيزي داده، از سر تكريم او بوده و از هر كس بازداشته، از سر خوار كردن او بوده است؟! هرگز!
امام كاظم‏ علیه السلام مي‏فرمايد كه خداوند متعال، خود در اين باره چنين مي‏فرمايد:
إنّي لَم اُغنِ الغَنِيَّ لِكَرامَتِهِ بِهِ عَلَيَّ ولَم اُفقِرِ الفَقيرَ لِهَوانٍ بِهِ عَلَيَّ.^۳
من، فرد غني را به اين دليلْ دارا نكرده‏ام كه نزد من، گرامي است و فقير را به اين دليلْ محروم نكرده‏ام كه نزد من، خوار است.
پس معناي محروميت‏ها و محنت‏ها، خواري و بي‏مقداري نزد خداوند نيست. وقتي اين حقيقت براي انسان معلوم گردد، ناراحتي‏ها و اندوه‏ها رخت برمي‏بندند و رضايت و

كه دفع كردن آن، پيش از سرآمدن زمان آن، افزودن بر رنج آن است.
خِرد، حكم مي‏كند كه انسان «در برابر سختي‏ها» نَايستد؛ بلكه «در كنار سختي‏ها» قرار گيرد. قرار گرفتن «در كنار سختي‏ها» امكان مديريت كردن و مهار نمودن سختي‏ها را به وجود مي‏آورد؛ بر خلاف بي‏تابي كردن و در برابر سختي‏ها قرار گرفتن كه انسان را ناتوان مي‏سازد و زمینه‌ساز گرایش به اعتیاد می‌گردد.

ج. تصحیح تفسیر از بلا

از امور مهم در این بحث، الگوی تفسیر بلاست. هر موقعيّت ناخوشايندي، توسّط انسان، ارزيابي مي‏گردد. اين ارزيابي‏ها تأثير مستقيمي بر فشار رواني حاصل از موقعيّت دارد. اگر موقعيّت ناخوشايند را مثبتْ ارزيابي كنيم و يا داراي بار مثبت بدانيم، قابل تحمّل خواهد بود و اگر منفي ارزيابي كنيم، از كنترل ما خارج و غير قابل تحمّل مي‏گردد. در حقيقت، ما آن‏گونه كه حوادث را تفسير مي‏كنيم، به آنها واكنش نشان مي‏دهيم. بنا بر این، از این منظر نیز می‌توان افراد معتاد را بررسی نمود. به نظر می‌رسد که این دست افراد، از الگوی تفسیر غیر واقعی در تفسیر بلا استفاده می‌کنند. لذا دچار احساس بی-معنایی زندگی و احساس ناکامی مي‌گردند و به شدّت فشار روانی خود را بالا می‌برند.
امّا تفسیر منفی چه می‌تواند باشد؟ از مسائل مربوط به بلا، جایگاه انسان نزد خداوند است. به محض ورود بلا و مصیبت، انسان در برخی باورهای پیشین خود تردید مي‌کند و این سؤال برایش پیش می‌آید که جایگاه من نزد خداوند چگونه است؟ كساني كه در سختي‏ها و بلاها بي‏تاب مي‏شوند، نه تنها موقعيّت ناخوشايند را بي‏معنا مي‏دانند، بلكه آن را منفی نیز ارزيابي می‌کنند. معمولاً چنين افرادي، سختي‏هاي زندگي را اهانت‏آميز، ارزيابي مي‏كنند. در تصوّر اين افراد، مال و ثروت، نشانة «كرامت» است و محروميت، نشانة «خواري». قرآن كريم در اين باره مي‏فرمايد:
(فَأَمَّا الْإِنسَنُ إِذَا مَا ابْتَلَاهُ رَبُّهُ‏ فَأَكْرَمَهُ‏ وَ نَعَّمَهُ‏ فَيَقُولُ رَبِّي أَكْرَمَنِ * وَ أَمَّآ إِذَا مَا