كرد و رفت، ديگر به بازگشتش اميدى نيست، و آنچه مى‏آيد، دانسته نيست تا بتوان در انتظارش نشست. رنج دنيا، با خوشى پيوسته است، و بقاى آن، به فنا مى‏انجامد. شادى‏اش با اندوه آميخته است، و زندگى در آن، به ناتوانى و سستى مي‌انجامد.^۱
با توجّه به مطالب بالا مي‌توان نتیجه گرفت که لذایذ دنیوی، مشروط بر جهتگیری به سمت تعالی و سعادت، در بین لذات مجاز قرار مي‌گيرند و صاحب آن را به خوشی و سعادت رهنمون خواهند کرد. تجربة این گونه لذّت‌، بدون این که پیامد منفی داشته باشد، لذّتجویی انسان را ارضا مي‌کند و زمینة گرایش به اعتیاد را کاهش می‌دهد.

لذّت‌ غیرمجاز

با توجّه به مفهوم لذّت‌ مجاز ـ که مطرح شد ـ ، لذّت‌گرایی منفی نیز حکمش ‌مشخّص مي‌شود. یک شیوة برخورد با لذّت‌های مادی این است که از یک سو به ویژگی خوشایندی و رضایتمندیِ ظاهری آن توجّه شود و از سوی دیگر به استحقاق بهره‌مندی بی‌حدّ و حساب از آن. عمده روایات نقل شده در خصوص لذّت‌، به طرق مختلف در نکوهش این نوع برخورد، سخن گفته‌اند. شیوة برخورد احادیث با هرگونه کامجویی و لذّت‌های حلال، همواره با احتياط و کنترل همراه بوده است. احادیث مربوط به موضوع تقسیم زمان برای اوقات روزانه، بخشی از زمان را برای استفاده بردن از آن در جهت هر گونه تفریح و امور لذّت‌بخش و حلال، مجاز مي‌شمارند.^۲
در این بین، احادیث دیگری نیز به بیان دقیق‌تر موضوع پرداخته‌اند و آورده‌اند که زمان مربوط به تفریح و لذّت‌، برای تجدید قوا بودن و به منظور شروع کردن دوبارة فعالیت در بخش‌های قبلی است نه اين که صرفاً به منظور لذّت‌ بردن باشد. مانند اين حدیث شریف

دارد؛ بلکه نهی از غفلت و گم کردن هدف و بی توجّهی به سرانجام رفتار و بی‌دوام بودن آن است. امام باقر علیه السلام در ذیل آیه‌ای از قرآن که نهی از خیره شدن به مظاهر دنیوی دارد، می‌فرمایند:
لَمّا نَزَلَت هذِهِ الآيَةُ: ‌(وَ لَا تَمُدَّنَّ عَيْنَيْكَ إِلَى مَا مَتَّعْنَا بِهِآ أَزْوَاجًا مّنْهُمْ زَهْرَةَ الْحَيَوةِ الدُّنْيَا)
^۱ استَوى رَسولُ اللّه صلی الله علیه وآله جالِسا، ثُمَّ قالَ: مَن لَم يَتَعَزَّ بِعَزاءِ اللّهِ تَقَطَّعَت نَفسُهُ حَسَراتٍ عَلَى الدُّنيا.^۲
چون اين آيه نازل شد كه: (و ديدگانت را به سوى آنچه اصنافى از آنان را از آن برخوردار كرده‏ايم، مدوز كه [فقط] زيور زندگى دنياست)
، پيامبر خدا راست نشست و سپس فرمود: «هر كه به دلدارى خدا آرام نگيرد، جانش از حسرت‏هاى دنيا متلاشى مى‏شود».
در دیدگاه مذهبی، نگاه به لذّت‌ و منابع دنیوی، نباید غایت‌گرایانه باشد. در احادیث معصومین علیهم السلام نوع نگاه به دنیا، از دید انسان مؤمن توصیف شده است. از جمله در بیانات منتسب به امام علی علیه السلام آمده ست که:
انظُر إلَى الدُّنيا نَظَرَ الزّاهِدِ المُفارِقِ، ولا تَنظُر إلَيها نَظَرَ العاشِقِ الوامِقِ‏.^۳
به دنيا چون زاهدِ دنياگريز بنگر، و به آن، چونان عاشق شيدا منگر!
این حدیث به هر حال یا توصیة بی‌میلی به دنیا مي‌کند یا تمایل بی‌دلیل به سمت دنیا را نهی مي‌کند. قدر مسلّم از حدیث این است که از هدف قراردادن صِرف دنیا پرهیز مي‌دهد؛ زیرا دنبالة حدیث با تعبیر به عاشق، مي‌رساند که نباید دنیا و لذّت‌های آن به منزلة معشوقی که هدف اصلی عاشق قرار مي‌گیرد باشد؛ زیرا عشق حقیقی مؤمن، خداوند است و تمام تلاش خود را در راه رسیدن به آن وسیله قرار مي‌دهد. در حدیث دیگری، اميرمؤمنان علیه السلام توضیح بیشتری در این پرهیز داده‌اند. ايشان مي‌فرماید:
به دنيا چونان زاهد دنياگريز بنگر؛ چرا كه دنيا مقيم و ساكن خود را مى‏كوچاند، و مرفّه آسوده‏خاطر را دردمند مى‏سازد. آنچه از دنيا پشت