به «خودفراموشى» گرفتار کرد. آنها فاسقان‌اند. )
۱
اين آيه، فراموش کردن خدا را دلیل از دست دادن كرامت نفْس ذكر مىكند و تلویحاً به این امر اشاره دارد که ياد داشتن خدا و توجّه داشتن به حق نیز موجب ياد خود بودن و احساس كرامت و ارزش است.۲
چهار/ ۱. کرامت انسان
در فرهنگ قرآن، مقام «کرامت» برای توصیف انسان، به کار برده شده است.۳ این توصیف، اصلی‌ترین دلیل اثبات ارزشمندی ذاتی برای بشر است. همچنین اصل كرامت نفس، در شناخت انسان و تربیت اخلاقی، مبنا و محور، اوّلین اصل و امّ القضاياى دستورها و توصيهها در اخلاق اسلامى محسوب شده است.۴ واژة «کرامت» در لسان متون دینی (قرآن و حديث)، هر گاه در توصیف خداوند به کاررود، به معنای بذل احسان و نعمت‌‌های آشکار است و اگر در توصیف انسان به کار رود، به معنای شخصی است که دارای صفات و سجایای اخلاقی شایسته است.۵ مادّة «کرم» در زبان عرب‌ها با احسان‌های بزرگ و با
1.. سورة حشر، آية۱۹.
2.. يادداشت‌ها، ج۶، ص ۴۹۰.
3.. (وَلَقَدْ كَرَّمْنَا بَنِي آدَمَ وَحَمَلْنَاهُمْ فِي الْبَرِّ وَالْبَحْرِ وَرَزَقْنَاهُم مِّنَ الطَّيِّبَاتِ وَفَضَّلْنَاهُمْ عَلَى كَثِيرٍ مِّمَّنْ خَلَقْنَا تَفْضِيلاً؛ ما آدمي‌زادگان را گرامى داشتيم و آنها را در خشکى و دريا [بر مرکب‌هاى راهوار] حمل کرديم و از انواع روزي‌هاى پاکيزه به آنان روزى داديم و آنها را بر بسيارى از موجوداتى که خلق کردهايم، برترى بخشيديم)
(سورة اسرا، آية۷۰).
4.. يادداشت‌ها، ج۶، ص ۴۸۶.
5.. الْكَرَمُ إذا وصف اللّه تعالى به فهو اسم لإحسانه و إنعامه المتظاهر، نحو قوله: (فَإِنَّ رَبِّي غَنِيٌ كَرِيمٌ)
(سورۀ نمل/ آیۀ ۴۰)، و إذا وصف به الإنسان فهو اسم للأخلاق و الأفعال المحمودة التي تظهر منه، و لا يقال: هو كريم حتى يظهر ذلك منه. قال بعض العلماء: الْكَرَمُ كالحرّيّة إلّا أنّ الحرّيّة قد تقال في المحاسن الصّغيرة و الكبيرة، و الكرم لا يقال إلا في المحاسن الكبيرة، كمن ينفق مالا في تجهيز جيش في سبيل اللّه، و تحمّل حمالة ترقئ دماء قوم، و قوله تعالى: (إِنَ أَكْرَمَكُمْ عِنْدَ اللَّهِ أَتْقاكُمْ)
[سورۀ حجرات / آیۀ ۱۳] فإنما كان كذلك لأنّ الْكَرَمَ الأفعال المحمودة، و أكرمها و أشرفها ما يقصد به وجه اللّه تعالى، فمن قصد ذلك بمحاسن فعله فهو التّقيّ، فإذا أكرم الناس أتقاهم، و كلّ شيء شرف في بابه فإنه يوصف بِالْكَرَمِ. قال تعالى: (فَأَنْبَتْنا فِيها مِنْ كُلِّ زَوْجٍ كَرِيمٍ)
[سورۀ لقمان/ آیۀ ۱۰]، (وَ زُرُوعٍ وَ مَقامٍ كَرِيمٍ)
[سورۀ دخان / آیۀ ۲۶]، (إِنَّهُ لَقُرْآنٌ كَرِيمٌ)
[سورۀ واقعة/ آیۀ ۷۷]، (وَ قُلْ لَهُما قَوْلًا كَرِيماً)
[سورۀ اسرا/ آیۀ ۲۳]
(مفردات الفاظ قرآن، ص ۷۰۸).
