227
درآمدي بر پيشگيري از اعتياد با رويکرد اسلامي

بیان می‌کند.
روان‌شناسی به موضوع «احترام‌ به‌ خود» صرفاً به عنوان یک نیاز اساسی جهت موفّقيت در زندگی روزمره نگاه می‌کند؛ ولی اسلام، احترام يادشده را بخشی ناشی از ارزش‌ذاتی و منزلت متعالی بشر در طبیعت و بخشی ناشی از رفتار و عملکرد اکتسابی افراد می‌داند که حاصل انجام باید و نبایدهای اخلاقی است. همچنین اسلام، محور ارزش‌ داوری را خداوند قرار می‌دهد، نه قضاوت خود یا دیگران.۱ ارزش‌گذاری انسان در اسلام به طور عمده متوجّه میزان اختیار و ارادة صحیح افراد است، نه ویژگی‌های فیزیکی مانند ‌مشخّصه‌های ظاهری و استعدادهای ذاتی افراد، یا ارزش داوری دیگران. اين، در حالي است که در روان‌شناسی مهم نیست که اثباتِ ارزش، برابر با واقعیت و یا به اعتبار قضاوت افکارعمومی باشد؛ بلکه مهم، نتیجه-گیری مثبت فرد به نفع خود است، هرچند که با تلقین یک امر غیرواقعی یا نیمه‌واقعی در خود باشد؛ امّا ارزش‌گذاری در نظریّة اسلامی مرتبط با واقعیت‌های خارجی و عینی است و در جهت سعادت واقعی بشر است.
موضوع دیگر، اين که در دیدگاه دینی، احترام ‌به خود، موجبات شکرگزاری و خضوع بیشتر در برابر پروردگار است؛ امّا در دیدگاه روان‌شناسی، از آن جا که معیار ارزش ‌داوری، خود افراد یا دیگران هستند، ممکن است همه یا بخشی از این احساس ارزش، با صفات منفی مانند عجب یا تکبّر همپوشی داشته باشد، که در اين صورت، به دور از خضوع بوده و پیوسته خطر افتادن در مشکل اخلاقی دیگری را در پی خواهد داشت. مثلاً در صورت ابتلا به سوء مصرف و اعتیاد، چنانچه فرد، عجب و تکبّر هم داشته باشد، تقریباً درمان او قبل از درمان صفات رذیله‌اش ممکن نخواهد بود؛ چرا که اساساً چنین کسی تصوّر غلتیدن به اشتباه نخواهد کرد تا در صدد جبران برآيد. در دیدگاه اسلامی، بیشتر خودِ نوعی يا خودِ‌ انساني، تکریم می‌شود. خود انسانی به تعبیر شهید مطهّری، همان گوهر شریف وجودی انسان یعنی روح الهی است۲ و این گونه خودبینی، معنای خاصّی دارد:

1.. توکل به خدا، ص ۱۶۳.

2.. وَنَفَخْتُ فِيهِ مِن رُّوحِي.
ص ۷۲.


درآمدي بر پيشگيري از اعتياد با رويکرد اسلامي
226

داري؟». گفت: اي رسول خدا ! به خدا سوگند، آري. فرمود: «همچون چشمانت؟». گفت: بيشتر. فرمود: «همچون پدرت؟». گفت: بيشتر. فرمود: «همچون مادرت؟». گفت: بيشتر. فرمود: «همچون خودت؟». گفت: اي رسول خدا ! به خدا سوگند، بيشتر. فرمود: «همچون پروردگارت؟». گفت: خدا را، خدا را، خدا را ـ اي رسول خدا‌ ـ که اين مقام، نه براي توست و نه ديگري. در حقيقت، تو را براي دوستي خدا، دوست مي‏دارم.
در اين هنگام، پيامبر صلی الله علیه وآله به همراهان خود روي کرد و فرمود:
هکذا کونوا، أحِبُّوا اللَّهَ لِإِحسانِهِ إلَيکم وإنعامِهِ عَلَيکم، وأحِبّوني لِحُبِّ اللَّهِ.۱
این‌گونه باشید. خدا را به سبب احسان و نیکی‌اش به شما دوست بدارید و مرا برای دوستی خدا، دوست بدارید.
از آنچه بيان شد، روشن مي‌گردد که عنصر محوري در محبّت، احسان است. لذا برای برانگیختن محبّت در فرد، باید او را با احسان و انعام طرف مقابل آشنا کرد. با این کار می‌توان در دل افراد، محبّت به خدا و دیگران را نشاند و از نتیجة آن برای دوری از اعتیاد و یا درمان آن استفاده نمود. این می‌تواند مورد آزمون تجربی قرار گیرد. به نظر می‌رسد کسانی که از درجة عشق و محبّت بالاتری برخوردارند، کمتر به اعتیاد مبتلا می‌شوند و کسانی که محبّت در وجودشان کاشته شود، زودتر نجات مي‌يابند و سالم می‌شوند.

چهار. احترام‌ به ‌خود

ابتدای این فصل به یکی از ابعاد معیوب شخصیت معتاد، تحت عنوان فقدان یا کمبود«احترام‌ به خود» اشاره کردیم. لذا در این جا هر استدلالی که اثبات کند انسان دارای ارزش ذاتی است، می‌تواند کمک خوبی‌ در پیشگیری از سوء مصرف محسوب شود. مقایسة دو دیدگاه روان‌شناسی و اسلام در موضوع ارزش دادن به انسان، نشان می‌دهد که ارزش‌بخشی به انسان در نگاه دینی به مراتب گسترده‌تر و عمیق‌تر است و قابلیّت توسعه به همة افراد، صرفاً از این جهت که انسان اند، دارد و حتّي قابلیّت رشد او را تا بی-نهایت،

1.. همان،‌ص ۲۸۴، ح ۸۹۸.

  • نام منبع :
    درآمدي بر پيشگيري از اعتياد با رويکرد اسلامي
    سایر پدیدآورندگان :
    عباس پسندیده و محمدرضا کیومرثی
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قک
    تاریخ انتشار :
    1392
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 16785
صفحه از 245
پرینت  ارسال به