اسلام است. بسیاری از شیوه‌های تبلیغ دین، تربیت کودک، مدیریّت فردی و اجتماعی و بالاتر از همه ارتباط با خدا، به دليل وجود عنصر محبّت است. عشق به وجود خداوند و اولیای او در طول تاریخ همواره یگانه هدف والا و توجیه کنندة رفتار دینداران بوده است. ظاهراً عشق الهی از مسائل فطری بشر است که در همة ملل و فرهنگ‌ها وجود داشته است. در لا به لای متون حدیثی و همچنین سیرة بزرگان اخلاق و عرفان، توصیف محبّت به خداوند و اولیايش فراوان آمده است. امام صادق علیه السلام در پاسخ سؤال از وجود محبّت در ایمان، اصل ایمان به خداوند متعال را همان محبّت و عداوت مي‌داند.^۱ در حدیث دیگری، امام علیه السلام دینداری را موکول به دوست‌ داشتن و محبّت می‌نمايد، بدين معنا که هر كس به خاطر دين، حبّ و بغض نداشته باشد، دين ندارد.^۲ در بعضی از احادیث، از محبّت و دوست داشتن به عنوان یکی از هفت پایة اسلام نام برده شده است:
امام على علیه السلام مي‌فرمايد:
پايه‏هاى اسلام، هفت تاست: خرد، نخستين پايه است و بر آن، شكيبايى استوار است. دومين پايه، راستگويى و آبرودارى است. پاية سوم، تلاوت قرآن است، آن ‏گونه كه هست. چهارمين پايه، دوستى و دشمنى براى خداست. پاية پنجم، شناخت ولايت خاندان پيامبر صلی الله علیه وآله و رعايت حقوق آنان است. ششمين پايه، حمايت از دوستان و برادران و اداى حقوق آنان است. پاية هفتم، به نيكى با مردم رفتار كردن است.^۳
به دليل ارزشمندی مقام محبّت، امام زين العابدين علیه السلام در دعاهای خود، ضمن درخواست

تا حدّ امکان باید مراقب حرمتِ میان اطرافیان و فرد مبتلا به اعتياد یا مستعدّ آن بود. اگر این حرمت شکسته شود، یکی از عوامل مهمّ خویشتنداری و کنترل اعتیاد از بین می‌رود. البتّه حضور و نظارت این گروه، محدودیّت دارد و داراي نقاط کوری نیز هست و آن وقتی است که فرد بتواند مکانی خلوت پیدا کند. این محدودیت در دستة دوم وجود ندارد.
از سوی دیگر و در سطحی بالاتر، خدا و اولیای او قرار دارند که جزء ناظران هستی به شمار می‌روند و بر اعمال ما نظارت دارند. اگر افراد به حدّی رشد یابند که همانند نظارت اطرافیانِ آشکار، به نظارت ناظران ناپیدای هستی نیز باور پیدا کنند، آن گاه هیچ نقطة کوری وجود ندارد که بتوان خود را از آن پنهان کرد و به اعتیاد همّت گماشت. تقویت این حقیقت، می‌تواند توان خویشتنداری افراد را بسیار افزایش دهد. در دنياي امروز، ثابت شده که برچسب «این مکان مجهّز به دوربین مخفی است» به طور چشمگیری در کنترل ارتکاب جرائم اخلاقی و اجتماعی مؤثّر بوده است. در مقياس بزرگ‌تر، اعتقاد به این که ناظر بزرگ و محبوبی مانند خالق هستی، با تمام توانایی‌ها برای نظارت و عقوبت، در همه جا حتّي فضای شخصی هر کسی حضور دارد، به عنوان یک باور حقیقی در اعماق وجود فرد مؤمن ، می‌تواند به مراتب منشأ تأثیرگذاری و کنترل رفتاری بیشتری باشد. لذا در این بخش برای پیشگیری از معضلات اخلاقی ـ اجتماعی باید در آموزش و پرورش افراد، بر انتقال مفاهیم برخی صفات الهی مانند علیم، قادر، حاضر، زکیّ و مانند آن، تأکید بیشتری کرد. در فضای فرهنگی حیا، باید شعار نصب شده این باشد: «شما از اوّل زندگی در محضر پروردگار عزیز و اولیایش هستید و خواهید بود. مراقب باشید!». خدای رحمت کند آن پیشوای ملکوتی عزیز و راحلمان را که می‌فرمود: «عالم محضر خداست در محضر خدا معصیت نکنید!».^۱

سه. محبّت

عشق و محبّت، یکی از مهم‌ترین عوامل کلیدی در کنترل یا ایجاد تحرّک رفتاری در