مطلوب قطعی یا ظنّی» در آینده است.۱ تحلیل حدیث‌شناسان نیز از مفهوم رجا، انتظار امری دوست‌داشتنی و خوشایند است که لذّت و نشاط در قلب ایجاد مي‌کند.۲
امّا نقش بازدارندگی رجا در کنار خوف، محلّ شاهد ما در این بحث است. انسان که به طور فطری به دنبال جلب منفعت است، تمام تلاشش را برای کسب سود قرار می‌دهد. چنانچه او متعاقب رفتاری خاص، انتظار پیامدهای مثبتی داشته باشد، «امید» در او برانگیخته می‌شود و به سوی منبع سود حرکت مي‌کند و به اصطلاح، رفتارش را جهت می‌دهد. خوف و رجا، دو مفهوم کلیدی اند که در جهت واحد، عمل می‌کنند. در موضوع مصرف مواد، فرض بر این است که تصوّر انواع عواقب منفی دنیوی و اخروی مصرف، با ایجاد حالت خوف همه‌جانبه، رفتار مخاطره‌آمیز فرد را کنترل کرده و از سوی دیگر، اشتیاق به زندگی خوبِ ناشی از کنترل، حفظ وضعیّت سلامت، بهره‌مندی از قوای طبیعی و حفظ شخصیّت اجتماعی و همچنین امید به کسب پاداش الهی، خویشتنداری فرد را در جهت ترک مصرف، بالا می‌برد.
ـ آسیب‌شناسی بیم و امید
علی‌رغم تأثیربخشی مثبت این دو عامل در خویشتنداری، از روایات استفاده می‌شود که آسیب‌هایی در به کارگیری خوف و رجا وجود دارند که در صورت عدم دقّت، ممکن است اثر معکوس و منفی بر عملکرد انسان بگذارند. خوف بی‌رویّه و یک‌طرفه، منشأ ناامیدی شده و انگیزة انسان برای زحمت کنترل را سست خواهد کرد و به اصطلاح، در شرایط ناامیدی، فرد مصرف کننده احساس «آب از سر گذشتن» خواهد کرد. همچنین امیدواری بی‌رویه نیز نوعی خوش‌بینی افراطی منجر به ساده‌لوحی است و در اصطلاح متون دینی، چنین فردی مبتلا به «تَجَرّی» خواهد شد و تجرّی، حالت سرکشی و جرئت بر معصیت داشتن است. انسان خوش‌باور و ساده‌لوح نیز ممکن است به دلیل سهل‌گیری خود، به
