و نارضايتي از زندگي مي‏گردد. امام صادق‏ علیه السلام در اين باره مي‏فرمايد:
إيّاكُم أن تَمُدّوا إيّاكُم أن تَمُدّوا أطرافَكُم إلي‏ ما في أيدي أبناءِ الدُّنيا، فَمَن مَدَّ طَرفَهُ إلي‏ ذلِكَ طالَ حُزنُهُ ولَم يُشفَ غَيظُهُ واستَصغَرَ نِعمَةَ اللهِ عِندَهُ فَيَقِلُّ شُكرُهُ للهِ‏ِ.^۱
بپرهيزيد از اين‏كه به آنچه در دست فرزندان دنياست، چشم بدوزيد؛ كه هركس به آن چشم بدوزد؛ اندوه او طولاني مي‏گردد و خشم او آرام نمي‏گيرد و نعمت الهي را كه نزد اوست، كوچك مي‏شمرد و در نتيجه، سپاس‏گزاري او كاهش مي‏يابد.
در اين روايت تصريح شده كه مقايسة صعودي، موجب استصغار نعمت مي‌شود و همين امر، سبب كاهش شكرگزاري مي‌گردد. همچنين چنين فردي به اندوه طولاني مدّت و خشم آرام‌ناپذير نيز مبتلا مي‌گردد. در چنین شرایطی، زمینة گرایش به اعتیاد فراهم می‌شود.
امّا مقايسه‌اي كه می‌تواند سطح رضامندي را افزايش دهد، مقايسة نزولي است. مقايسة نزولي يعني نگاه كردن به زيردست و مقايسة زندگي خود با زندگي آنان. مقايسة نزولي، نقاط مثبت و اميدواركنندة زندگي را كه زير سياة مقايسة صعودي از ديده‏ها پنهان شده است، هويدا مي‏كند. لذا از جمله اموری که مي‌تواند در تقویت احساس غنا و بهره‌مندی به انسان کمک کند، این است که در شرایط مشابه، توجّه کند که دیگران از داشتن چه چیزهایی محروم هستند که او نیست.
شاید نزدیک‌ترین و عینی‌ترین روش برای درک بهتر از امتیازهای موجود، توجّه به افراد محروم‌تر از خود باشد. مثلاً شاید برای کسی که در محاصرة مشکلات مادی و شکست‌ها قرار دارد، دشوار باشد که خود را به طور منطقی، متقاعد کند که هنوز مدیون مواهبی است که طبیعت در اختیار او قرار داده است؛ امّا نزدیک‌ترین راه برای خروج از این بن‌بست ـ که بی زحمت هم هست ـ ، توجّه به افراد محروم‌تر از خود است. در شرایط

افرادی است که گرایش به اعتیاد پیدا می‌کنند. این خصیصه می‌تواند پیش‌بینی کنندة گرایش به اعتیاد نیز باشد. برای پیشگیری از اعتیاد یا درمان آن، باید الگوی عینی‌گرا در داشته‌های زندگی را تغییر داد و الگوی جامع مادی ـ معنوی را جایگزین آن ساخت. با این تغییر، احساس محرومیت از بین خواهد رفت و بدین سان، دیگر به استفاده از مواد مخدّر به عنوان عامل تسکین، نيازي نخواهد بود.

چهار. مديريت مقايسه‌ها

يكي از راه‏هايي كه ما در زندگي خود براي ارزيابي وضعيتمان به كار مي‏بريم، مقايسه كردن خود با ديگران است. در اين مقايسه، انسان، موقعيت اجتماعي و كاميابي زندگي خود را شناسايي مي‏كند. رهاورد اين مقايسه، يا شادكامي و رضايت از زندگي، همراه با اميد و پويايي است و يا ناخرسندي و نارضايتي از زندگي، همراه با نااميدي و ناتواني است. به همین جهت، یکی از زمینه‌های مهم گرایش به اعتیاد، الگوی «مقایسة اجتماعی» است. اگر نظام مقایسة فرد، مدیریت نشده باشد، زمینة نارضایتی از زندگی و گرایش به اعتیاد را فراهم می‌آورد.
مقایسة اجتماعی، دو گونه است؛ صعودی و نزولی. مقايسة صعودی، موجب كاهش رضامندي مي‌گردد. كسي كه وضع خود را با كساني كه در سطح بالاتري قرار دارند، مقايسه كند، میزان رضايت او از زندگي خودش پايين مي‌آيد. این بدان جهت است که مقايسة وضع خود با وضع كساني كه در موقعيت برتري قرار دارند، سبب «كوچك‌شماري داشته‌هاي خود» و «بزرگ‏نمايي داشته‏هاي ديگران» مي‌شود و سپس «تمركز بر نداشته‌هاي خود» موجب برتري ديگران و مانع ديدن داشته‏هاي خود مي‏شود. در زندگي، چيزهاي فراواني وجود دارند كه مي‏شود به خاطر آنها زندگي بانشاط و شادي داشت. مقايسة صعودي سبب مي‏شود كه انسان آنچه را در خود دارد، نبيند و پيوسته حسرت زندگي ديگران را بخورد. آن كوچك‏شماري و اين بزرگ‏نمايي و آن تمركز بر نداشته‌ها، مجموعاً وضعيت بسيار سخت و آزاردهنده‏اي را به وجود مي‏آورند كه منجر به ناخرسندي