فصل چهارم : ناسپاسی و اعتیاد

۱. احساس محرومیت، عامل گرایش به اعتیاد

یکي از عوامل گرایش به اعتیاد، احساس محرومیت است. افرادی که احساس فقر و محرومیت کنند، برای کاستن از فشار روانی آن، ممکن است به مواد مخدّر پناه ببرند. مِرتون ^۱ (۱۹۵۷) ـ که از نظریه‌پردازان کارکردگرا است ـ ، شیوه‌های سازگاری فرد با «اهداف نهادینه شدة» حاکم در جامعه یا «سیستم» جامعه را، در چهار گروه، دسته‌بندی کرده است. صورت سوم، حالتی است که فرد با هیچ کدام از اهداف و وسائل، سازگاری نداشته باشد. طبق نظریة او تأکيد جامعه بر دستاورد و دارندگی ^۲ نظیر: ثروت، قدرت، و منزلت، از یک سو، و کمبود وسايل مشروع براي رسيدن به این اهداف، از سوی دیگر، سبب در گرفتن رقابتی شدید میان اعضای جامعه می‌شود و طبعاً عده‌ای، از دستیابی به اهداف ياد شده، باز مي‌مانند و دچار احساس محروميت مي‌شوند و به تسکين خود با مواد مخدّر، گرايش پیدا کنند.
برخی دیگر از جامعه‌شناسان، علاوه بر تفاوتی که مِرتون در فرصت‌های مشروع ذکر می‌کند، بر نقش فرصت‌های نامشروع متفاوت نیز تأکید می‌کنند. آنها معتقدند که همة

و. تصحیح ارزیابی از دیگران

از مسائلی که هنگام بلا رخ می‌دهد، بررسی خود با دیگران از منظر بلادیدگی است. از عوامل افزایندة فشار روانی به هنگام سختی‌ها، تصوّر تنها بودن در مشکلات است. معمولاً انسان، هنگام گرفتاری چنین می‌پندارد که کسی جز او گرفتار نیست و دیگران در کمال آسایش زندگی می‌کنند.^۱ این تصوّر، علاوه بر اصل مشکل، فشار روانی بیشتری را بر فرد وارد می‌سازد و ممکن است زمینة گرایش به اعتیاد را فراهم آورد. می‌توان در تحقیقات تجربی، مدل ارزیابی افراد معتاد در این زمینه را بررسی کرد. به نظر می‌رسد افراد معتاد ـ به گونه‌ای که پيش از اين گفته شد ـ ، موقعیت خود و دیگران را ارزیابی می‌کنند.
امّا واقعیت این است که همة افراد در زندگی دچار مشکل می‌شوند؛ گاه همزمان با او، و گاه پیش یا پس از او. توجّه به این واقعیت، فشار روانی نامتعارف را کاهش می‌دهد و زمینه را برای صبر و بردباری آماده می‌سازد. خداوند متعال از همین روش برای آرام و بردبار ساختن پيامبر خدا صلی الله علیه وآله استفاده نموده است. یکی از مشکلات کسی مانند ايشان که وظیفه‌اش هدایت مردم است، تکذیب اوست. این امر بر پيامبر صلی الله علیه وآله گران می‌آمد. خداوند متعال برای کاستن از فشار روانی ايشان، فرمود:
(وَ إِن يُكَذِّبُوكَ فَقَدْ كُذِّبَتْ رُسُلٌ مِّن قَبْلِكَ وَ إِلىَ اللَّهِ تُرْجَعُ الْأُمُور.^۲
اگر تو را تكذيب كنند [غم مخور؛ موضوع تازه‏اى نيست]، پيامبران پيش از تو نيز تكذيب شدند و همة كارها به سوى خدا باز مى‏گردد) .
بنا بر این، این تصوّر که فقط من در حال بلا هستم، غیر واقعی است. اگر این تصوّر نادرست اصلاح شود، از فشار روانی، به شدّت کاسته می‌شود و در نتیجه، زمینة گرایش به اعتیاد از بین می‌رود.