همين رو، امام على عليه السلاممى فرمايد:
لَو لَم يَنْهَ اللّهُ عَن مَحارِمِهِ ، لَوَجَبَ أن يَجتَنِبَهَا العاقِلُ؛ ^۱
چنانچه خداوند از حرام هايش نهى نكرده بود ، بر عاقل بود كه از آنها بپرهيزد.
بر اين پايه ، روشن مى شود كه محكمه وجدان ، علاوه بر تشخيص كارهاى خوب و بد ، مى تواند در پاره اى از موارد ، درباره درستى و نادرستى يا ميزان درستى سخنانى كه در ارتباط با مقرّرات اسلامى به پيامبر خدا و يا اهل بيت ايشان ، نسبت داده مى شود ، داورى كند؛ زيرا به طور قطع ، آنان بر خلاف منطق عقل و فطرت ، چيزى نگفته اند . از اين رو ، از پيامبر صلى الله عليه و آله روايت شده است كه:
إذا سَمِعتُمُ الحَديثَ عَنّى تَعرِفُهُ قُلوبُكُم و تَلينُ لَهُ أشعارُكُم و أبشارُكُم و تَرَونَ أنَّهُ مِنكُم قَريبٌ، فَأَنَا أولاكُم بِهِ ؛ و إذا سَمِعتُمُ الحَديثَ عَنّى تُنكِرُهُ قُلُوبُكُم و تَنفِرُ مِنهُ أشعارُكُم و أبشارُكُم و تَرَونَ أنَّهُ بَعيدٌ منكُم، فَأَنَا أبعَدُكُم مِنهُ ؛ ^۲
هرگاه سخنى از من شنيديد كه دل هايتان آن را مى شناسد و پوست و خونتان نسبت به آن نرم (پذيرا) مى شود و مى بينيد كه به شما نزديك است ، پس من به آن سخن ، سزاوارترم؛ و هرگاه حديثى از من شنيديد كه دل هايتان آن را نمى پذيرد و خون و پوستتان از آن مى رمد و آن را ا زخودتان دور مى يابيد ، پس من از آن ، دورترم.

نه تنها فطرت پاك ، كار «خير» و «برّ» را تشخيص مى دهد ، بلكه دل ، از انجام دادن آن ، آرامش مى يابد. در مقابل ، دل به هنگام آلوده شدن به گناه و كارِ «شر» ، ناآرام مى گردد. ^۱ از اين رو در موارد شبهه، آرامش دل ، نشانه «خير» و «برّ» است و ناآرامى و بى قرارى آن ، نشانه «شر» و «اثم» .

ارزش رأى مردم در برابر داورىِ وجدان

برخى روايات ^۲ بر اين نكته تأكيد كرده اند كه رأى مردم در برابر داورىِ وجدان ، بى ارزش است ؛ يعنى اگر وجدان ، درستى و خوبىِ كارى را گواهى مى دهد ، انسان حق ندارد به دليل اين كه مردم نمى پسندند ، آن را رها كند. نيز اگر وجدان كارى را نادرست و بد مى داند ، انسان حق ندارد آن را انجام دهد ، به اين دليل كه مردم ، آن را مى پسندند!

ارزيابى احاديث در محكمه وجدان

به طور كلّى ، احكام دين اسلام با منطق خرد و فطرت ، منطبق ، و با نيازهاى واقعى و خواسته هاى فطرى انسان ، كاملاً هماهنگ اند . امام على عليه السلام در اين باره مى فرمايد :
إنَّهُ لَم يَأمُركَ إلاّ بِحَسَنٍ ، و لَم يَنهَكَ إلاّ عَن قَبيحٍ ؛ ^۳
خداوند ، تو را جز به نيكى ، فرمان نداده و جز از زشتى ، نهى نكرده است.
واجباتِ دينى ، همان دعوت به انجام دادن خيرات و نيكى ها هستند و محرّمات دينى ، چيزى جز باز داشتن از بدى ها و ناهنجارى ها نيستند. از