۲ . يعقوب بن شيبه (م ۲۶۲ ق) مى گويد : از على بن مدينى شنيدم كه مى گويد : ابن سيرين ، در حديثْ نظر مى كرده و از اسناد آن ، تفتيش مى كرده است . من هيچ كس را پيش تر از او نمى شناسم . سپس ايّوب (۶۸ ـ ۱۳۱ ق) ^۱ و ابن عون (م ۱۵۰ ق) ^۲ چنين بوده اند و بعد ، شعبه (م ۱۶۰ ق) و بعد يحيى بن سعيد قطّان (م ۱۹۸ ق) و عبدالرحمان بن مهدى (۱۳۵ ـ ۱۹۸ ق) ^۳ . ^۴
۳ . ذهبى (۶۷۳ ـ ۷۴۸ ق) ^۵ گفته است : اوّلين كسانى كه به هنگام به اتمام رسيدن عصر صحابيان به تزكيه و جرح راويان پرداختند ، شعبى و ابن سيرين و امثال آن دو بودند . ^۶
۴ . ابن رجب (۷۳۶ ـ ۷۹۵ ق) ^۷ گفته است : ابن سيرين ، اوّل كسى بود كه به نقد رجال پرداخت و ثقات را از غير ثقات جدا نمود . ^۸
بيان دلالت اخبار فوق بر اين مدّعا كه شعبى و ابن سيرين ، اوّلين جستجو كنندگان از اسناد احاديث و متولّيان جرح و تعديل بوده اند ، به اين شرح است كه چنانچه پيش از اين گفته شد ، جرح و تعديل به مقدار كم ، در عصر صحابيان و كبارِ

گونه اى كه اهل شام در مقايسه با آنان ، سهل انگار بوده اند . ^۱

مبحث دوم : اوّلين محقّقان درباره اسناد

دانسته شد كه تفتيش از رجال اسناد و جرح و تعديل ، به صورت اندك ، ريشه در عصر صحابيان و كبارِ تابعيان دارد . حال آنچه كه در اين مبحث ، قصد بررسى آن را داريم ، اين است كه چه كس يا كسانى براى اوّلين بار به اين امر همّت گماشته و به صورت جدّى به آن مشغول شده اند و نامشان در تاريخ به عنوان اوّلين متصدّيان اين امر ، ضبط شده است .
در اين زمينه ، ظاهر اخبار و گفتارى چند از محدّثان و علما ، دلالت دارد بر آن كه اوّلين محقّقان در اسناد احاديث و متولّيان جرح و تعديل ، شعبى (م ۱۰۳ ق) و ابن سيرين (م ۱۱۰ ق) بوده اند . اخبارى چند در اين مورد ، در زير مى آيد :
۱ . رامهرمزى (م ۳۶۰ ق) ^۲ به سند خودش از شعبى ، از ربيع بن خُثَيْم (م ۶۱ يا ۶۳ ق) ، نقل كرده است : كسى كه بگويد : «لا إله الاّ اللّه وحده لا شريك له ، له الملك وله الحمد ...» ، براى وى ، چنين و چنان است . شعبى گفت : گفتم چه كسى اين حديث را براى تو گفته است؟ گفت : عمرو بن ميمون (م ۷۴ ق) . سپس عمرو بن ميمون را ملاقات كردم و گفتم : چه كسى آن حديث را براى تو گفته است؟ گفت : ابو ايوب (م ۵۰ ق) كه با رسول خدا مصاحبت داشته است .
يحيى بن سعيد قطان (م ۱۹۸ ق) گفته است : شعبى ، اوّلين كسى بود كه از اسناد ، تفتيش كرد . ^۳