الصحيحين ، به سال ۳۲۱ هجرى تولّد يافت و به سال ۴۰۵ هجرى درگذشت .
حاكم ، ثقه و از حافظان حديث در نيشابور بوده كه به علوم حديث و نيز احوال رجال ، وقوف كامل داشته است و دو كتاب معرفة علوم الحديث و الضعفاء را در همين زمينه تأليف كرده است .
وى در كسب حديث و ملاقات با مشايخ بزرگ ، بسيار كوشا بود و به نقاط مختلفى چون عراق و شهرهاى خراسان و ماوراء النهر ، مسافرت كرد . تعداد مشايخى كه وى تنها در مسافرت هايش از آنها كسب علم و حديث نمود ، حدود يكهزار نفر بوده اند و از حدود همين تعداد ، در خود نيشابور ، حديث شنيد .
حاكم به خاطر محبّت به على عليه السلام و اهل بيت پيامبر عليهم السلامو نيز بيزارى جُستن از معاويه و ساير دشمنان امير مؤمنان على عليه السلام شيعه محسوب گرديده ؛ امّا وى رافضى نبوده است ؛ يعنى در مسئله خلافت ، قائل به تقدّم على عليه السلام بر ابوبكر و عمر و عثمان نبوده است و در ذمّ آنان نيز چيزى نگفته است . اگرچه برخى نسبت رافضى نيز به وى داده اند ؛ ليكن اغلب محقّقان و علما (مانند ذهبى) ، دادن چنين نسبتى را به وى ، مردود و غير صحيح دانسته اند و بعضى از فضلاى معاصر نيز قراين و شواهدى را براى ردّ اين نسبت ، ذكر كرده اند . ^۱
حاكم در صحيح شمردن احاديث ، متساهل بوده و اين تساهل وى ، امرى بسيار مشهور است و عدّه زيادى از علما (چون ابن صلاح ، ذهبى و ابن حجر) ، بر اين مطلب تصريح كرده اند ^۲ . منشأ اين نسبت آن است كه وى در كتاب المستدرك خود ، بر بسيارى از احاديث حَسَن و ضعيف و حتى جعلى از ديدگاه اهل سنت ، نام صحيح گذارده و حكم به صحّت آنها كرده است . ^۳

يكصد حديث از احاديث صحيح البخارى و صحيح مسلم ، ايراد گرفته و آنها را «معلول» دانسته است . ^۱
وى در حديث و علل آن و علم رجال ، صاحب تأليفات بسيارى است كه مهم ترين آنها عبارت اند از : ۱ . السنن ، معروف به سنن دار قُطنى ، ۲ . علل الحديث ، ۳ . الضعفاء والمتروكون .
ذهبى ، دار قُطنى را در جرح و تعديل رجال ، از جمله علماى معتدل و منصفى به شمار آورده كه گاهى در جرح و نقد رجال، متساهل نيز بوده است ^۲ و تهانوى، وى را در جرحِ خصوص ابو حنيفه و پيروانش عيبجو و سختگير(مُتعنّت) دانسته است. ^۳

گروه سومِ علماى علم رجال

ويژگى هاى مشترك عالمانى كه در اين گروه قرار دارند ، عبارت است از :
۱ . همه آنها از متأخّران شمرده مى شوند .
۲ . همه آنها در علم رجال ، صاحب تأليف اند .
۳ . كتاب هاى آنان در علم رجال و نيز اقوال رجالىِ آنان در كتاب هاى حديثى شان مستفاد از كتاب هاى گروه دوم از بزرگان جرح و تعديل است .

۱ . حاكم نيشابورى

ابو عبد اللّه محمّد بن عبد اللّه نيشابورى ، صاحب كتاب حديثى المستدرك على