۱ . علمى است كه در آن از جرح و تعديل راويان به الفاظى مخصوص و نيز از مراتب اين الفاظ ، بحث مى شود . اين علم ، از فروع علم رجال احاديث است . ^۱
۲ . علمى است كه به بيان مرتبه راويان از حيث تضعيف و يا توثيق آنان توسط محدّثان ، با تعابيرى فنّى كه متعارف بين علماست ، مى پردازد . ^۲
مفاد دو تعريف مذكور آن است كه در علم جرح و تعديل ، علماى علم رجال ، متكفّل بيان مقدار و ميزان وثاقت و يا ضعف راويان با الفاظ و اصطلاحاتى خاص اند كه هر يك ، بيان كننده ميزان تحقّق دو وصف مذكور در آنان است . ^۳

تقسيم علم رجال

برخى از معاصران ، علم رجال را به دو علم : تاريخ راويان ، و علم جرح و تعديل ، تقسيم كرده اند . اين تقسيم ، ظاهرا به لحاظ مناسبت با وضع و ترتيب كتاب هاى مصطلح الحديث صورت پذيرفته است ؛ زيرا در كتاب هاى مزبور ، شناخت تاريخ راويان و شناخت راويان ثقه و ضعيف ـ كه دومى همان علم جرح و تعديل است ـ هر يك ، نوعى مستقل از انواع علم الحديث شمرده شده و جداگانه طرح گرديده اند . معاصران مزبور نيز مانند كتاب هاى مصطلح الحديث ، مسئله بيان جرح و تعديلى را كه در شأن راويان احاديث گفته شده ، به علم جرح و تعديل اختصاص داده اند و مسائلى چون : مدّت عمر راويان ، سال تولّد و وفات آنان ، سفرهاى آنان ، مشايخ و شاگردهايشان و ... را از مسائل علم تاريخ راويان دانسته اند

ردّ روايت راويان، مدخليتى دارند، مانند : نام راويان، لقب ها و كنيه ها و نسبت هاى آنان، تاريخ ولادت و وفات آنان ، مسافرت هاى آنان ، مشايخ و شاگردان آنان ، علّت هايى كه موجب ضعف و يا اختلاط آنان شده است ، اشتباهات آنان ، قدرت ضبط و حفظ آنان ، صدق و يا كذب آنان ، و جرح و يا تعديل آنان توسط محدّثان و ... . ^۱

غايت علم رجال

غايت و فايده علم رجال ، تشخيص حديث صحيح از غير صحيح و به دنبال آن ، حفظ وصيانت شريعت اسلام از كذب و تخريب است .
منفعت (يعنى فايده از پيش لحاظ نشده) اين علم ، امكان حكم به صحّت و يا ضعف حديثى است كه هيچ يك از متقدّمان ، بر آن حكمى نكرده اند و يا در صحّت حكم بيان شده ، ترديد و تأمّل وجود دارد . ^۲

گفتار دوم : جايگاه علم جرح و تعديل

علم جرح و تعديل ، مهم ترين فرع علم رجال است كه اختصاص به بيان جرح و تعديلى دارد كه در شأن راويان احاديث گفته شده است . بنابراين ، اين علم ، جزئى از علم رجال است و تعريف آن ، در تعريفى كه پيش از اين براى علم رجال ذكر گرديد ، مندرج است . با اين حال ، براى اين علم ، تعريفى مستقل نيز ارائه شده كه در ذيل ، به دو تعريف مناسب از آن ، بسنده مى شود :