حديثىِ المُسند ، معروف به مسند أحمد بن حنبل و پيشواى مذهب حنبلى (از مذاهب اربعه اهل سنّت) است كه به سال ۱۶۴ هجرى تولّد يافت و به سال ۲۴۱ هجرى ، در بغداد درگذشت .
ابن حنبل ، نزد شافعى فقه آموخت و تا مهاجرت شافعى به مصر ، ملازم او بود و بزرگانى چون بخارى ، مسلم ، ابو داوود و ابو زرعه ، نزد وى تلمّذ كردند . وى ثقه و از حافظان حديث و فقيه يكتاى زمان خود بوده ، چنان كه شافعى در مدح وى گفته است :
از بغداد خارج شدم ، در حالى كه جانشينى با فضيلت تر و عالم تر و فقيه تر از احمد بن حنبل در آن به جاى نگذاردم .
علاوه بر فقه و حديث ، وى بر ايرادات احاديث معلول و احوال رجال نيز اطّلاع كاملى داشته و از علماى بزرگ جرح و تعديل به شمار آمده است .
ذهبى ، احمد بن حنبل را در جرح و تعديل رجال از علماى معتدل و منصف به شمار آورده ۱ ، ليكن وى در جرح خصوص قائلانِ به مخلوق بودن قرآن ، سختگير بوده است . ۲
مناقب و فضايل نقل گرديده براى ابن حنبل ، چنان زياد است كه برخى (مانند : بيهقى ، ابن جوزى و شيخ الاسلام انصارى) در اين باره كتاب تأليف كرده اند . ۳
۴ . بخارى
محمّد بن اسماعيل بن ابراهيم بن مغيرة بن بَردِزبَه جُعفى بخارى ۴ ،
1.أربع رسائل فى علوم الحديث (ذكر من يعتمد قوله فى الجرح و تعديل) ، ص۱۷۲ .
2.فتح المنّان بمقدمة لسان الميزان ، ص۳۰۶ .
3.ر .ك : الجرح و التعديل ، ج۱ ، ص۲۹۲ ـ ۳۱۳ ؛ سير أعلام النبلاء ، ج۱۱ ، ص۱۷۷ ـ ۳۵۸ (ش۷۸) ؛ تذكرة الحفّاظ ، ج۲ ، ص۴۳۱ ـ ۴۳۲ (ش ۴۳۸) .
4.منسوب به بخارا ، از شهرهاى معروف و بزرگ ماوراء النهر است .
