اين كتاب كه بسيار نفيس است و مورد اعتماد علما واقع شده ، با شرح حال طبقه صحابيان آغاز شده و تا طبقه مشايخ خود ذهبى ادامه يافته است . مجموع طبقات كتاب ، ۲۱ طبقه است و مشتمل بر ۱۱۷۶ شرح حال است .

۶ . رجال جوامع روايى

مراد از اين گونه كتاب ها ، كتاب هايى است كه به ذكر شرح حال راويانى پرداخته اند كه احاديث و مرويات آنان در كتاب و يا كتاب هاى حديثى معيّنى (از يك تا شش كتاب) نقل شده است .
به نظر مى رسد كه اوّلين تأليف در اين زمينه ، كتاب التعريف برجال الموطّأ ، تأليف ابو زكريا يحيى بن زكريا بن مزين قرطبى (م۲۵۹ ق) باشد ^۱ كه اكنون هيچ نسخه اى از آن موجود نيست .
كتاب هاى موجود و متداول اين دسته ، عبارت اند از :
الف) الكمال فى أسماء الرجال ، تأليف عبدالغنى بن عبد الواحد جماعيلى (م۶۰۰ ق) . اين كتاب ، مشتمل بر شرح حال رجال كتاب هاى ششگانه (صحيح البخارى و صحيح مسلم ، و السُننِ : ابو داوود ، نسايى ، ترمذى و ابن ماجه) است و بسيار مفصّل است .
ب) تهذيب الكمال فى أسماء الرجال ، تأليف ابو الحجاج يوسف بن عبد الرحمان مِزِّى (م۷۴۲ ق) . اين كتاب ، تلخيص و تكميل و تصحيح كتاب الكمال فى اسماء الرجال است كه مؤلّف ، نام هاى رجالى را نيز كه صاحب كتاب مذكور نياورده ، افزوده است و اغلاط آن را تصحيح كرده و به همين جهت ، مزى آن را تهذيب الكمال ، نام نهاده است .
شرح حال هاى كتاب ، بر اساس حروف معجم مرتّب شده است ، جز اين كه در

اساس حروف معجم مرتّب شده است .
ابن حبّان ، در اين كتاب ابتدا به ذكر ولادت ، مبعث ، هجرت و جنگ هاى پيامبر صلى الله عليه و آله تا زمان وفاتش پرداخته است و بعد ، احوال خلفاى راشدين را تا زمان شهادت على عليه السلامآورده است و بعد به شرح حال صحابيان و سپس تابعيان اشاره كرده است و به همين ترتيب ، به راويان قرن چهارم كه عصر خود وى بوده ، رسيده است .
ابن حبّان ، در توثيق رجال و رفع جهالت از راويان ، روشى خاص دارد كه موجب آن شده كه وى ، بسيارى از راويان را كه از نظر جمهور محدّثان مجهول اند ، در كتاب خود ، در شمارِ ثقات ذكر كند . به همين جهت ، برخى از محدّثان ، كتاب وى را مورد انتقاد قرار داده اند ^۱ و وى را در توثيق رجال ، متساهل دانسته اند . ^۲
ج) تاريخ أسماء الثقات ممن نقل عنهم العلم ، تأليف عمر بن احمد بن شاهين (م۳۸۵ ق) .
شرح حال هاى اين كتاب ، با رعايت حروف معجم ، مرتّب شده است و از خصوصيات آن ، اقتصار بر ذكر نام راوى و پدر وى ، و نقل اقوال ائمه جرح و تعديل در توثيق صاحبان شرح حال است و گاهى نيز از برخى مشايخ و شاگردان آنان نام برده است . ^۳
د) تذكرة الحفّاظ ، تأليف شمس الدين ذهبى (م۷۴۸ ق) .
ذهبى ، اين كتاب را در شرح حال خصوص ثقاتى كه از بزرگان و حافظان حديث و امامان جرح و تعديل بوده اند ، تأليف كرده ^۴ و آن را بر اساس طبقات ، مرتّب ساخته است .