كلام ذهبى ، ابتدا سخن ذهبى را با آوردن «إنتهى» به پايان برده است و بعد از آن ، مطالب خود را افزوده است . ^۱

۵ . كتاب هاى خاص ثقات

مراد از اين گونه كتاب ها ، كتاب هايى است كه فقط به شرح حال راويان ثقه پرداخته اند . اين كتاب ها يا بر اساس حروف معجم يا بر اساس طبقات مرتّب شده است .
اوّلين تأليف مخصوص شرح حال رجال ثقه ، كتاب الثقات والمثبتون ، تأليف ابو الحسن على بن عبد اللّه مدينى (م۲۳۴ ق) است ^۲
كه متأسفانه از اين كتاب ، هيچ نسخه اى موجود نيست .
كتاب هاى موجود و متداول درباره رجال ثقه ، به شرح زيرند :
الف) الثقات ، تأليف ابو الحسن أحمد بن عبد اللّه بن صالح عجلى (م۲۶۱ه) با ترتيب نور الدين ابو الحسن على بن ابى بكر هيثمى (م۸۰۷ ق) .
اين كتاب ، در اصل يا بر اساس طبقات مرتّب بوده و يا از ترتيب خاصّى برخوردار نبوده است . به هر حال ، آنچه كه اكنون از اين كتاب موجود است ، با ترتيب هيثمى و بر اساس حروف معجم است ، جز اين كه براى تبرّك به نام پيامبر صلى الله عليه و آله ، راويانى كه نامشان «احمد» بوده ، مقدّم شده اند .
از خصوصيات مؤلّف اين كتاب ، تساهل وى در توثيق مجهولان است . ^۳
ب) الثقات ، تأليف ابو حاتم محمّد بن احمد بن حبان بُستى (م۳۵۴ ق) .
اين كتاب ، ابتدا بر اساس طبقات آمده است و سپس نام راويان هر طبقه ، بر

جرحى در مورد آنان ذكر شده و به ضعف متّهم شده اند ، ولو آن كه آن جرح ، به حق نبوده باشد و راوى ذكر شده از تعديل ثابت و مقبولى نزد علما برخوردار باشد . ^۱
د) ميزان الاعتدال فى نقد الرجال ، تأليف شمس الدين محمّد ذهبى (م ۷۴۸ ق) .
ذهبى ، در اين كتاب از شيوه ابن عدى در الكامل فى ضعفاء الرجال پيروى كرده است . از اين رو ، اين كتاب نيز جزو دسته دوم از كتاب هايى است كه در شرح حال راويان ضعيف ، تأليف شده است .
از خصوصيات قابل ذكر اين كتاب آن است كه ذهبى ، به خاطر جلالت و عدالت جميع صحابيان ، نام هيچ يك از آنان را در كتابش ذكر نكرده و نيز بزرگان و فقيهان مجتهد اهل سنّت چون ابو حنيفه و شافعى و بخارى را نياورده است .
اين كتاب ، متداول ترين اثر در شناخت راويان ضعيف ، بين متأخّران و معاصران است .
ه ) لسان الميزان ، تأليف شيخ الاسلام شهاب الدين ابو الفضل احمد بن على عسقلانى ، معروف به ابن حَجَر (م۸۵۲ ق) .
اين كتاب ناظر بر ميزان الاعتدال است . ابن حجر در اين كتاب ، شرح حال راويانى را كه صاحب صحيحين (بخارى و مسلم) و يا سُنن اربعه (ابو داوود ، نسايى ، ترمذى و ابن ماجه) از آنها نقل حديث كرده اند و شرح حال آنها به تفصيل در تهذيب الكمال آمده است ، از كتاب ميزان الاعتدال حذف نموده و به جاى آنها مستدركات عراقى را بر ميزان الاعتدال ، با قرار دادن رمز «ذ» ، اضافه نموده است . نيز مستدركاتى ديگر كه خود ابن حجر ، آنها را جمع آورى نموده و براى آنها رمز «ز» قرار داده است .
علاوه بر اين ، وى در موارد بسيارى بعد از نقل آنچه كه ذهبى در شرح حال راويان گفته است ، مطالبى ديگر بر آن افزوده است و براى تفكيك كلام خودش از