175
دانش رجال از ديدگاه اهل سنت

كتاب هايى هستند كه از صدر اسلام ، طبقه به طبقه و عصر به عصر تا زمان مؤلّف ، به معرّفى راويان و علماى در طبقه خاصّ خودشان مى پردازند . ۱
اوّلين كتاب هاى به شيوه طبقات ، الطبقات محمّد بن عمر واقدى (م۲۰۷ ق) ۲ و طبقات الفقهاء والمحدثين هيثم بن عدى (م۲۰۷ ق) ۳ بوده اند كه متأسفانه ، در حال حاضر هيچ نسخه اى از اين دو كتاب ، موجود نيست .
كتاب هاى موجود و متداول در طبقات ، عبارت اند از :
الف) الطبقات الكبرى ، تأليف ابو عبد اللّه محمّد بن سعد بن منيع بصرى ، معروف به كاتب واقدى (م۲۳۰ ق) .
اين كتاب ، قديم ترين كتاب موجود در طبقات است ۴ و شيوه مؤلّف آن چنين است كه كتاب را در پنج قسمت كلّى تأليف كرده است :
۱ . سيره پيامبر صلى الله عليه و آله ؛
۲ . غزوات پيامبر صلى الله عليه و آله و ذكر بيمارى آن حضرت و وفات ايشان ؛
۳ . طبقات صحابيان (وى ، صحابيان را در اين قسمت ، به اعتبار تقدّم در اسلام و فضايل ، به پنج طبقه تقسيم كرده است) ؛
۴ . طبقات رجالِ بعد از صحابيان ، يعنى تابعيان و اتّباعِ تابعيان و به همين ترتيب تا عصر خودش ؛

1.ر .ك : نظرية نقد الرجال ، ص۳۶۵ .

2.الفهرست ، ابن النديم ، ص۱۵۸ .

3.همان ، ص۱۶۰ .

4.برخى چون ابن نديم ، ابن سعد را به سرقت مطالب اين كتاب از تصنيفات استادش واقدى متّهم كرده اند ؛ امّا اين اتّهام ، با مطالعه دقيق كتاب وى مرتفع مى شود ؛ زيرا وى اگر چه در اين كتاب به نقل اخبار زيادى با واسطه از واقدى پرداخته است ـ كه شايد حدود يك چهارم كتاب وى را شامل شود ـ ؛ امّا تعداد مشايخ وى در اين كتاب ، به بيش از شصت تن از محدّثان مى رسد و وى از افرادى چون : فضل بن دكين و عفّان بن مسلم و عبيد اللّه بن موسى عبسى و معن بن عيسى اشجعى ، همان مقدار مطلب اخذ كرده كه از واقدى اخذ كرده است و حتى بيشتر .


دانش رجال از ديدگاه اهل سنت
174

بوده اند و در زمان پيامبر صلى الله عليه و آله متولّد شده اند و به هنگام وفات پيامبر صلى الله عليه و آله به سنّ تكليف نرسيده بوده اند . ذكر اين عدّه در شمار صحابيان ، بدان جهت است كه در صورت مزبور ، گمان قوى وجود دارد كه پيامبر صلى الله عليه و آله آنان را ديده است ؛ زيرا صحابيان ، فرزندان تازه متولّد شده خود را نزد پيامبر صلى الله عليه و آله مى بردند تا به آنها نظر كرده ، در حقّشان دعا كند .
۳ . كسانى كه در كتاب هاى تأليف شده پيش از الإصابة ، در شمار «مُخَضْرَمين» ۱ ذكر شده اند و مخضرمين ، به اتّفاق اهل حديث ، از صحابيان به شمار نمى آيند ؛
۴ . كسانى كه در كتاب هاى ديگرى كه در شناخت صحابيان نوشته شده ، به اشتباه در شمارِ صحابيان ذكر شده اند (كه علّت اشتباه مؤلّف نيز ذكر شده است) .
ابن حجر به طور معمول ، نام كسانى را كه به نقل حديث هر صحابى پرداخته اند ، ذكر مى كند و به بيان يك نمونه و يا بيشتر از احاديث صاحب شرح حال مى پردازد و در صورتى كه تاريخ وفات وى معلوم باشد و يا اختلافى در اين زمينه وجود داشته باشد ، آن را بيان مى كند .
از نكات ديگرى كه در اغلب شرح حال هاى اين كتاب آمده است ، ذكر شاگردان معروف هر صحابى و جنگ هايى است كه وى در آنها همراه پيامبر صلى الله عليه و آله بوده است ، و نيز فتوحاتى كه در عصر خلفاى راشدين ، واقع شده و وى در آنها حضور داشته است .

۲ . كتاب هاى طبقات

«طبقه» در اصطلاح ، به رجال هم عصر و رجالى كه در فراگيرى حديث و يا ساير علوم از مشايخِ معيّنى ، مشترك اند ، اطلاق مى شود و كتاب هاى طبقات ،

1.به كسانى گفته مى شود كه عصر جاهليت و اسلام را درك كرده اند ؛ امّا در هيچ جا ذكر نشده كه آنان ، ملاقات و مصاحبتى با پيامبر صلى الله عليه و آله داشته اند ، چه در زمان حيات پيامبر صلى الله عليه و آله اسلام را پذيرفته باشند و چه بعد از وفات آن حضرت .

  • نام منبع :
    دانش رجال از ديدگاه اهل سنت
    سایر پدیدآورندگان :
    محمدرضا جدیدی نژاد
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1381
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 2056
صفحه از 298
پرینت  ارسال به