الف) الاستيعاب فى معرفة الأصحاب ، تأليف ابو عمر يوسف بن عبد البرّ نمرى اندلسى ، معروف به ابن عبد البَرّ (م ۴۶۳ ق) .
اين كتاب با آن كه بسيار مورد توجّه علما قرار گرفته است ، به سبب اعتماد مؤلّف آن بر سيره نويسان و تاريخنگاران در نقل برخى از اختلافات و مشاجرات بين صحابيان ، مورد طعن و مذمّت قرار گرفته است . ۱
مؤلّف ، قصد آن داشته كه نام همه صحابيان را ذكر كند و گمان كرده كه توفيق چنين كارى را يافته و درست به همين جهت ، نام كتابش را الاستيعاب گذارده است ؛ ليكن وى توفيق ذكر همه صحابيان را نيافته است و نام بسيارى از آنان ، از قلم وى افتاده و مجموع صحابيانى كه وى به شرح حال آنها پرداخته است ، سه هزار و پانصد صحابى است .
شيوه ابن عبد البَرّ ـ چنان كه خود وى در مقدّمه كتاب ، بدان تصريح كرده ۲
ـ ، نام بردن از تمام مؤمنانى است كه ولو يك بار ، موفق به ملاقات با پيامبر صلى الله عليه و آله گرديده اند . و يا سخنى را از ايشان شنيده اند و بعد آن را نقل كرده اند . نيز كودكانى كه در زمان پيامبر صلى الله عليه و آله از پدر و مادر مسلمان متولّد شده اند و پيامبر صلى الله عليه و آله بر آنها نظر كرده و در حقّشان دعا كرده است . وى در شرح حال هر صحابى ، نسب او و موقعيت هاى مهمّى را كه در آنها حضور داشته است ، ذكر كرده و گاهى نيز به نقل روايتى از صحابى مورد نظر از پيامبر صلى الله عليه و آله پرداخته است و گاهى برخى كسانى را كه از او روايت نقل كرده اند نيز نام برده است .
در اين كتاب ، ابتدا با رعايت حروف معجم (البته به شكل ناقص ، يعنى بدون التزام به رعايت حروف در نام پدران) نام صحابيانى ذكر شده كه به نام ، شهرت داشته اند و بعد صحابيانى كه به كنيه مشهورند ، اعمّ از آن كه نام آنان معلوم باشد يا مجهول . سپس به ذكر نام زنانى كه صحابى بوده اند ، پرداخته است .
