1.فتح المغيث ، السخاوى ، ج۱ ، ص۳۹۹ .

2.الباعث الحثيث ، ص۱۰۷ .

3.«باء» در اين لفظ ، زايد و براى تأكيد است و معناى آن چنين است كه موصوف به اين لفظ ، جدا و بدون ترديد (به قول واحد) ضعيف است .

4.يعنى حديث موصوف به اين لفظ ، مردود است و از آن ، دورى جُسته مى شود ، حتى در صورت تعدّد طُرُق .

5.جمهور علما ، اغلب ، اين لفظ را در جرح شديد راويان استعمال كرده اند و مرادشان آن است كه موصوف به اين عبارت ، هيچ بهره اى از عدالت و حفظ و اتقان ندارد ؛ ليكن مراد ابن معين ـ كه بيش از ساير علما ، اين عبارت را استعمال كرده ـ ، از استفاده اين عبارت ، آن بوده كه احاديث موصوف به اين عبارت ، اندك بوده ، يعنى كثير الروايه نبوده است . بنا بر اين ، در اصطلاح خاصّ ابن معين ، اين عبارت ، منافاتى با وثاقت راوى ندارد .

6.مراد متأخّران از اين لفظ ، راوى اى ضعيف است كه روايت هاى زيادى را كه مخالف روايات ثقات است ، روايت كرده ؛ ليكن در نزد برخى از قدما (بخصوص احمد بن حنبل) ، به معناى تفرّد راوى در نقل حديث است ، ولو آن كه آن راوى ، ثقه باشد و تنها به نقل يك روايت ، تفرّد جُسته باشد . بنا بر اين ، لفظ مذكور در نزد قدما ، از الفاظ جرح نبوده ، به غير از بخارى كه بر خلاف ساير متقدّمان ، آن را حتى در موضع جرحى ، شديدتر از استعمال متأخّران استعمال كرده است ؛ زيرا خود وى چنان كه سخاوى در فتح المغيث (ج۱ ، ص۴۰۰) نقل كرده است ، آن را به معناى عدم حلّيت نقل روايت از كسانى كه وى آنان را موصوف به آن مى كند ، تفسير كرده است .

1.سخاوى در فتح المغيث (ج۱ ، ص۳۹۸) گفته است : سرقت حديث ، به دو گونه مى تواند باشد : اوّل آن كه سارق ، مدّعىِ شنيدن فلان حديث از شيخ محدّثى گردد كه آن محدّث ، به نقل آن حديث از شيخش منفرد است ؛ دوم آن كه سارق ، نقل حديثى را كه مشهور به فلان راوى است ، به راوى اى ديگر كه با آن راوى در طبقه اشتراك دارد ، نسبت دهد .

2. ، «متروك الحديث» . در تفسير اين لفظ ، عبدالرحمان بن مهدى گفته است كه ما نزد شعبه بوديم كه از وى سؤال شد : «حديث چه كسى ترك مى شود؟» و شعبه در پاسخ گفت : «من يتّهم بالكذب ، ومن يكثر الغلط ، ومن يخطئ فى حديث يجمع عليه فلا يتّهم نفسه ، ويقيم على غلطه ، و رجل روى عن المعروفين مالا يعرفه المعروفون» . چنان كه ملاحظه مى شود ، در عبارت شعبه ، متروك بر چند گروه اطلاق گرديده است : متّهم به دروغ ؛ كسى كه اشتباهاتش زياد است ؛ كسى كه در لفظ حديثى كه ساير راويان روى لفظ آن اتّفاق دارند ، خطا كند ؛ كسى كه از راويان معروف روايتى را نقل كند كه مشهوران به روايت از آنان ، آن را روايت نكرده اند . ، «تركوه» ، «مجمع على تركه» ، «هو على يدى عدل» اين لفظ ، بر خلاف ظاهر آن ، به معناى عادل بودن نزد شخص نيست ، بلكه كنايه از ضعف شديد است (ر .ك : فتح المغيث ، ج۱ ، ص۴۰۳) .

3.ضبط اين لفظ ، مورد اختلاف است . اين لفظ ، با تخفيف و بدون همزه (يعنى «مُودٍ») به معناى «هالك» از «أودَى إيدائا» است و با تشديد و همزه (يعنى «مؤدٍّ») از «الأداء» و به معناى «حَسَن الأداء» است كه البته ، كسانى موصوف به آن مى شوند كه صدوق ، ولى «سى ء الحفظ (بد حفظ)» هستند .