اين رو ، محدّثان و اهل علم ، به رتبه بندى الفاظى كه علماى جرح و تعديل در وصف راويان به كار برده اند ، همّت گماشته اند ؛ ليكن مراتب الفاظ جرح و تعديل ، به علّت تكامل اين مراتب در طول زمان ، نزد علما يكسان نيست .
بديهى است كه دانستن اين مراتب و آگاهى به اختلاف اهل علم در مورد آنها ، از مهم ترين امورى است كه طالبان علم رجال مى بايد بدان توجه نمايند . در اين فصل به تبعيت از كتاب هاى «مصطلح الحديث» ، ابتدا مراتب تعديل را ذكر خواهيم كرد و سپس ، مراتب جرح را .
مبحث اوّل : مراتب تعديل
اين مراتب ، با وجود اتّفاق نسبى اى كه بين محدّثان وجود دارد ، يكسان نيست . ابن ابى حاتم و برخى علماى ديگر ، همچون ابن صلاح و نووى به تبعيت از وى ، مراتب تعديل را به چهار مرتبه تقسيم كرده اند و ذهبى و عراقى ، به تعبير سيوطى ۱ به پنج مرتبه ، و سخاوى به شش مرتبه .
مجموع اين مراتب با ترتيب سخاوى ـ كه كامل ترين مراتب است ـ به شرح ذيل است :
مرتبه اوّل ، الفاظى كه بر مبالغه در توصيف راوى به عدالت و صدق و ضبط دلالت دارند و به صيغه اَفعَل و دالّ بر تفضيل اند ، مانند : «أوثق البشر» ، «أثبت الناس» و«أصدق الناس» ؛ و مبالغه هاى قوى ديگرى كه به صيغه اَفعَل نيستند ، مانند : «اليه المنتهى فى التثبّت» و «لا أعرف له نظيرا» ، به اين مرتبه ملحق مى شوند . اين الفاظ را براى اوّلين بار ، ابن حجر از مرتبه اوّل تعديل دانسته است ۲ و شاگردش سخاوى از وى پيروى كرده است .
