پوشش و نگاه و اموری مانند آن از سوی شارع حکیم که گاه نیز در حدّ توصیه غیر الزامی صورت گرفته، دور ساختن فرد و جامعه از پیامدهای سوء فردی و اجتماعی است. همین هدف که یک عامل روشن در چگونگی ترسیم مرزهای روابط زن و مرد است، موجب شده که شاهد قیود و شرایطی در تعیین گستره و چگونگی موضوع و حکم پوشش و نگاه باشیم. از آن جمله، آسانگیری حکم پوشش در زنان سال‏خورده و در نگاه به آنان است که اجمالاً مورد قبول همه فقهاست و اصل آن، آیه‌ای است برای زنان سال‏خورده‌ای که در سنّی نیستند که معمولاً امید به ازدواج داشته و از این نظر مورد توجّه باشند، جایز دانسته لباس خود را ـ که در احادیث به همان پوشش سر و گردن و لباس رو تفسیر شده است ـ کنار بگذارند، به شرط آن که آراسته به آرایش و زینت و در پی آن نباشند؛ ولی با این حال به این دسته از زنان نیز سفارش کرده است که در پی عفّت و پاکی باشند که برای آنان بهتر است.^۱

حکمت این آسانگیری، چنان که در خود آیه نیز به آن اشاره شده، این است که نوعاً در زنان سال‏خورده، زمینه تحریک و فسادانگیزی برای خود یا دیگری وجود ندارد یا بسی اندک است. افزون بر تعبیر «لا یَرجُون نکاحاً»، تعبیر «القواعد» که به نوعی بازنشستگی اشاره دارد و در برخی احادیث به بازنشستگی از ازدواج معنا شده است،^۲ همین را می‏رساند؛ زیرا زنان در چنین دوره‏ای از زندگی طبیعی، نه دارای غریزه جنسی قوی هستند و نه برای

خدا و در راه خدا و بر پایه عقیده رسول خدا حرکت کنند، کینه‏ورزی نکنند، بدن‏ها را مُثله و قطعه ‏قطعه ننمایند، خیانت و پیمان‏شکنی نکنند، پیر سال‏خورده و کودک و زن را نکشند و درختی را جز از سر ناچاری قطع نکنند.^۱

بخش پنجم: احکام حجاب

مراقبت و تعدیل جاذبه‏های جنسی و غریزی بویژه در دوره جوانی و قرار دادن آنها در چارچوب‏های تعریف شده شرعی، یکی از مصلحت‌های مهم و الزامی است که ادیان الهی بویژه شریعت اسلامی و بلکه رویّه‏های عقلایی در تاریخ زندگی انسان بر آن اهتمام داشته‏اند. یکی از موضوع‏هایی که پیوند مستقیم با این امر حیاتی دارد، موضوع «پوشش» و مسائل مرتبط با آن از جمله «نگاه» است. اصل وجوب پوشش برای زن مسلمان در برابر مرد بیگانه، از احکام قطعی اسلامی است، چنان که اصل حرمت نگاه به نامحرم، اعم از زن و مرد، اجمالاً از احکام مورد اتّفاق فقهای اسلامی است. این دو حکم، دارای قیود و شرایطی است که در منابع فقهی آمده‏اند و برخی از آن موارد و شرایط نیز محلّ اختلاف و نگاه‏های فقهی متفاوت است.

آنچه از مجموع ادلّه وجوب پوشش در زن و مرد و حرمت نگاه یا چشم‏چرانی و حریم گذاشتن در روابط با جنس مخالف و موافق به خوبی آشکار است، این است که یک دلیل و حکمت روشن در تشریع حکم