طواف حتّی در بیرون از محدوده برگزاری طواف، ناتوان است و به دلیل گرانی اجاره تخت روان، انجام طواف برای او دشوار است، آمده که اگر از طواف با تخت روان نیز معذور است، نایب بگیرد؛^۱ ولی باید توجّه داشت این در صورتی است که حتّی امکان طواف دادن آنان، هرچند با سوار شدن بر پشت حیوان یا انسان یا ابزار باربری مانند تخت روان وجود نداشته باشد، چنان که وقتی صفوان بن یحیی از امام ‏کاظم علیه السلام یا امام رضا علیه السلام در باره بیماری که به مکّه می‏آید و توان طواف و سعی ندارد پرسید، امام علیه السلام فرمود او را در حالی که پاهایش به زمین می‏خورد و با آن تماس دارد، طواف دهند.^۲ این است که برخی در پاسخ این پرسش که «آیا برای زن باردار، بیمار و سالمند جایز است سوار بر زنبه طواف کنند؟»، گفته‏اند در صورت نگرانی از زیان جسمی و ناتوانی، جایز است،^۳ چنان که صاحب جواهر تصریح کرده است که نایب گرفتن در فرضی است که نتوان شخص معذور را طواف داد، به دلیل این که ممکن است به عنوان مثال، جان بدهد یا به دلیل شرعی نتوان او را بر دوش کشید یا بر تخت روان گذاشت، مانند کسی که در خروج غائط، خودنگهدار نیست و در نتیجه در طواف فاقد طهارت است.^۴

۳. وقوف در مشعر الحرام: یکی از واجبات حج که پس از وقوف در عرفات صورت می‏گیرد، وقوف در مشعر الحرام است و وقت اختیاری آن،

در احادیث و مباحثی که به این موضوع اختصاص دارند، گرچه از عذر «سالمندی» سخن به میان نیامده است و نوعاً از افراد بیمار، بیهوش، دچار شکستگی و کسی که نمی‏تواند از خروج غائط خودداری کند، نام برده شده و در باره زن حائض نیز بحث و اختلاف است، امّا افزون بر اطلاق «عذر» و «معذور» که در عبارت کسانی مانند محقّق حلّی و علّامه حلّی^۱ آمده، در خود این عبارت‏ها، قید «و مانند آن» نیز آمده است که نشان می‏دهد مواردِ ذکر ‏شده به عنوان نمونه‏هایی برای «عذر» بیان شده‏اند و محدود به آنها نیستند. این است که کاشف‌الغطا پس از ذکر بیهوشی و عدم خودداری از خروج غائط ـ که در احادیث و گفتار فقها آمده ـ افزوده است: «ظاهراً هر معذوری ملحق می‏شود»،^۲ چنان که برخی دیگر نیز در استدلال بر همسانی عذر حیض و الحاق زن حائض به حکم جواز نیابت از او در طواف، گفته‏اند: آنچه از احادیثی که عذرهای مجوّز نیابت در طواف را برشمرده‏اند، بر می‏آید و همه از آنها می‏فهمند، این است که جواز نیابت، به عذرهای یاد شده اختصاص ندارد و در حیض نیز می‏توان از موارد یاد شده الغای خصوصیت کرد یا به دلیل اشتراک در حکمت و علّت ـ که وجود حرج و دشواری است ـ همین حکم را جاری نمود.^۳

از این رو زنان و مردان سالمندی که نمی‏توانند طواف بگزارند، باید نایب بگیرند، چنان که در پاسخ استفتا از امام ‏خمینی در باره کسی که از