کوتاهی اوّلیه و نرفتن به حج، به رغم تحقّق هر سه استطاعت و زوال توان جسمی نیز وجوب ادای حج توسّط خود شخص از میان میرود؛ امّا تقریباً اتّفاق نظر وجود دارد که باید کسی دیگر را به نیابت از خود به حج بفرستد.۱ البتّه از آن جا که برخی از اعمال حج مانند رمی و طواف نیابتبردارند، اگر کسی توان انجام اصل حج را دارد و در انجام این اعمال ناتوان است ـ چنان که برخی تصریح کردهاند ،۲ باید خود به حج برود و در این اعمال، نایب بگیرد.
از این رو اگر کسی هنگام سالمندی، توان مالی و طریقی پیدا کند امّا توان جسمی لازم را به دلیل سالخوردگی نداشته باشد، حج بر او هر چند از طریق نایب گرفتن، واجب نیست. البتّه همان گونه که اشاره شد و در احادیث چندی آمده،۳ اگر شخص به رغم توانایی مالی و جسمی و طریقی از ادای حج در وقت خود ـ یعنی نخستین سال ـ کوتاهی کند و به دوره سالخوردگی و ناتوانی جسمی ناشی از آن برسد، باید در زمان حیات خود، کسی دیگر را با هزینه و از سوی خود روانه حج کند. از جمله احادیث، این حدیث است که: زنی از طایفه خثعم نزد پیامبر خدا صلی الله علیه و اله آمد و گفت: پدرم حجّ واجب بر عهدهاش آمده و چون سالمند است، نمیتواند بر مرکب سوار شود. آیا میتوانم از طرف پدرم حج بگزارم و برای او سودی دارد؟ پیامبر صلی الله علیه و اله فرمود: «آری» و آن را مانند ادای دین مالی برای پدرش دانست که ذمّه او را
