۲. قیام: یکی از واجبات نمازهای واجب، قیام است. این واجب، هنگام گفتن تکبیرة الإحرام و هنگام رفتن به رکوع، از ارکان پنجگانه نماز به شمار می‏رود که حتّی ترک سهوی آن موجب بطلان نماز است. مقصود از قیام، ایستادن راست بر پای خود و بدون تکیه دادن بر چیزی است؛ امّا در حال ناچاری، از جمله به دلیل ناتوانیِ ناشی از پیری می‏توان بر چیزی تکیه کرد یا به صورت خمیده نماز گزارد و اگر نمازگزار بتواند با تکیه ‏دادن یا خمیدگی یا گشودن بیش از اندازه پاها بایستد، نباید نشسته نماز بگزارد، چنان که با امکان نشسته ‏خواندن، هر چند با تکیه ‏کردن نباید خوابیده نماز بخواند. در فرض خوابیدنِ ناچاری نیز خوابیدن بر طرف راست و بعد، خوابیدن بر طرف چپ مقدّم است و اگر نشد، بر پشت خواهد خوابید.^۱ در حدیثی از امام علی علیه السلام در باره نماز واجب آمده است که نمازگزار نباید تکیه کند، مگر این که پیری سال‏خورده باشد که نتواند بایستد.^۲ در باره پیامبر اکرم صلی الله علیه و اله نیز نقل شده که وقتی پا به سن گذاشت و وزن ایشان سنگین شد، در نماز بر عصایی تکیه می‏داد^۳ و عصا به دست ‏گرفتن در نماز به دلیل پیری، منافاتی با لزوم حفظ صورت نماز ندارد.^۴

۳. قیام در نافله: رعایت بسیاری از شرایط و واجبات از جمله قیام، به اتّفاق نظر فقها جز ابن ‏ادریس^۵ در نمازهای نافله امری الزامی نیست و حتّی

مسائل فرعی مربوط به مقدّمات، شرایط و اجزای نماز اشاره می‏گردد:

۱. طهارت: وضو، یکی از مقدّمات واجب نمازهای واجب و مستحب است، جز در نماز بر مرده که آن نیز بیشتر حالت دعا دارد و اجزای آن با سایر نمازها تفاوت می‏کند. یکی از شرایط درستی وضو این است که شخص، خود عهده‏دار انجام آن گردد. با این حال در صورت ناچاری می‏تواند و بلکه باید از دیگری کمک بگیرد تا اعضای وضو با رعایت شرایط وضو شسته شوند و مسح سر و پا نیز به کمک نایب و با دست خود او صورت گیرد؛ امّا نیّت وضو بر عهده خود اوست. در این حکم، میان ناتوانیِ ناشی از بیماری یا نقص عضو یا سالمندی، تفاوتی نیست، چنان که غسل و تیمّم نیز همین حکم را دارد.

با این حال در باره وضوی سالمندان، این پرسش به صورت خاص مورد توجّه است که: اگر کسی به دلیل پیری نمی‏تواند خودش وضو یا وضوی کامل بگیرد امّا خود می‏تواند تیمّم کند، آیا در این صورت باید از دیگری در وضو گرفتن کمک بگیرد و دیگری او را وضو دهد یا می‏تواند به تیمّم بسنده کند یا باید هر دو را به جا آورد؟ برخی فقها گفته‏اند در صورتی که توان انجام هیچ یک از کارهای وضو را ندارد، باید در صورت امکان، دیگری او را وضو دهد و به احتیاط واجب، هر دو نیز باید نیّت وضو کنند؛ امّا اگر تا اندازه‏ای توان آن را دارد، باید از دیگری در تکمیل آن کمک بگیرد.^۱