این باره در دست نیست و برخی فقها دلیل آن را برداشتی از برخی احادیث دانسته‏اند که وجود کودکان شیرخوار و سال‏خوردگان خمیده را مایه رحمت شمرده‌اند.^۱

از سوی دیگر، در روابط متقابل انسانی نیز در آموزه‏های دینی و فقهی، بر رعایت حال سالمندان و داشتن جانب آنان، چه مسلمان و چه غیر آن، تأکید شده است، چنان که افزون بر آنچه در احکام جهاد آمده، به صدقه دادن به زنان و کودکان و سالمندان ناتوان، هر چند غیر مسلمان، توجّه ویژه شده است.^۲

با این حال، در اندکی از موارد که توقع خطا و فساد از ناحیه سالمندان کمتر است، شاهدیم که بر سال‏خوردگان سختگیری بیشتری شده است، چنان که اگر زن یا مردی محصن در پیری مرتکب زنا شود، بر پایه احادیث متعدّد، از جمله آنچه در باره سیره امیر مٶمنان علیه السلام در برخورد با پیران و جوانان زناکار نقل شده^۳ و به اجماع فقها، افزون بر کیفر سنگسار، حدّ شلّاق (صد تازیانه) خواهد داشت؛ امّا در باره کیفر دوچندان جوان، اتّفاق نظر وجود ندارد.^۴ این امر، در سخنی از امام صادق علیه السلام، از باب تشدید کیفر آنان دانسته شده است؛^۵ زیرا گرچه زنا بویژه از سوی افراد متأهّل که به همسر

افراد نابینا، لنگ و بیمار را از وظیفه مهمّ جهاد معاف داشته؛^۱ ولی همین افراد ناتوان از شرکت در صحنه نبرد را از وظیفه خیرخواهی برای خدا و پیامبرش معاف نداشته است.^۲

از این رو، پیران و سالمندان در برخی تکالیف که شرح آنها خواهد آمد، حتّی اگر توان انجام و پایبندی به آنها را داشته باشند، خداوند مهربان با عنایت ویژه خود در باره آنان ـ چنان که برخی فقها نیز خاطرنشان کرده‏اند ـ ارفاق کرده و تکلیف را از آنان برداشته یا آنها را آسان ساخته است؛ خداوندی که بارها در دعاها با این وصف خوانده می‏شود: «یا راحم الشیخ الکبیر!».^۳

این به خوبی نشان می‏دهد که پیران و سال‏خوردگان به اقتضای ضعف جسمانی خود، نیازمند توجّه و مهربانی بیشتر هستند و همان گونه که دلی نازک‏تر و قلبی رقیق‏تر دارند، زمینه بیشتری برای جلب عطوفت و مهربانی دارند. از همین رو، فقها در آداب بیرون بردن افراد برای نماز باران، از جمله خاطرنشان کرده‏اند که پیرمردان و پیرزنان و کودکان، همراه برده شوند و میان مادران و کودکان جدایی افکنده شود تا بر شیون و گریه افزوده گردد و مایه اجابت دعا و نزول رحمت شود.^۴ این در حالی است که حدیث خاصّی در