زندگانى‏اش، او را به سوى شوربختى بکشانَد!

این سخن، هشدارى است به همه علاقه‏مندانِ پیشواى متّقیان که مبادا فرصت باقى‌مانده را از دست بدهند و گرفتار افسوس و حسرتِ ماندگار شوند.

بر این اساس، پرداختن به موضوع سالمندی و پیشگیرى از مخاطراتى که آنها را تهدید مى‏کند، اقدامى ضرورى است که باید مورد توجّه جدّى مراکز علمى و پژوهشى قرار گیرد.

پژوهش در باره سالمندان

مسئله سالمندان از گذشته‏هاى دور، مورد توجّه نویسندگان بوده است. البتّه به نظر مى‏رسد تألیفات کهن در موضوع سالمندان، جنبه تاریخى و شرح حال نویسی دارند و در آنها کمتر به مباحث زیستى و روانى آنان پرداخته شده است.

از قدیمى‏ترین نوشته‏ها در باره کسانی که عمر بسیار طولانی داشته‌اند، می‏توان به کتاب المعمّرین من العرب و طرف من أخبارهم و ما قالوا فى منتهى أعمارهم نوشته ابو محمّد سهل بن محمّد سجستانى (م ح ۲۴۸ ق) اشاره کرد.

در عصر حاضر نیز که شمار سالمندان در جهان با سرعت رو به افزایش است و طبق برآورد کارشناسان تا سال ۱۴۲۹ هجرى شمسى، آمار سالمندان ایران به ۲۶ در صد خواهد رسید،^۱ پژوهشگران به موضوع «سالمندى» به عنوان یک پدیده مهمّ اجتماعى از زاویه‏هاى گوناگون پرداخته‏اند و صدها کتاب، پایان‏نامه و مقاله در این زمینه نگارش یافته است.

همچنین مجلّات متعدّدى مانند: سالمند، سالمندشناسى، پرستارى

تو گویى روزگارى خوش‏تر آمدقفس گر
بشکند بلبل ننالدکه زندانش به توفانى سر آمد.^۱

از این رو از خداوند سبحان مى‏خواهند که بهترین لحظات عمر آنها را لحظه‏اى قرار دهد که روح آنها از این قفس پرواز مى‏کند، چنان که در دعاى منسوب به ادریس علیه السلام آمده و توصیه شده است که در سحرهاى ماه رمضان خوانده شود:

۰.اللَّهُمَّ اجعَل‏ خَیرَ عُمُری‏ ما وَلِیَ أجَلی.^۲

خداوندا! بهترین بخش عمرم را بخشی قرار ده كه نزدیک اَجَلم باشد.

امّا اگر انسان فرصت طلایى سالمندى را نشناسد و براى استفاده صحیح از این دوران برنامه‏ریزى نکند، سالمندى براى او یکى از مراحل پُرمخاطره زندگى از نظر فشارهاى روانى خواهد بود؛ زیرا در این دوران، انسان شاهد رویدادهاى گوناگونى است که مى‏توانند تأثیرات ناخوشایندى در پى داشته باشند و او را دچار مشکلات روحى و روانى سازند، و چه بسا غفلت از بهره‏گیرى از این فرصت، موجب حسرت و ندامتِ ابدى گردد. این، همان خطرى است که امیر مٶمنان علیه السلام در واپسین لحظات زندگى خود، در باره آن هشدار داده است. کلینى رحمه الله نقل کرده است: هنگامى که امام علی علیه السلام در بستر شهادت بود، جمعى به عیادتش آمدند و از ایشان تقاضا کردند وصیّت کند. ایشان در آخرین جملات، ره‏نمودهاى ارزنده‏ای فرمود که از آن جمله است:

۰.فَیَا لَهَا حَسْرَةً عَلَى كُلِّ ذِی غَفْلَةٍ أَنْ یَكُونَ عُمُرُهُ عَلَیْهِ حُجَّةً أَوْ تُؤَدِّیَهُ أَیَّامُهُ إِلَى شِقْوَة!^۳

دریغا بر هر غافلى که عمرش بر ضدّ او حجّت باشد، یا دوران