سال‏خورده مانند من و تو اشکالی ندارد؛ امّا برای جوان هوسران، نه؛ زیرا ایمن نیست و بوسیدن، خود یکی از دو شهوت است...».^۱ همین تفاوت‏گذاری در حدیثی از امام‏ باقر علیه السلام نیز آمده است، با این تصریح که جوان، ایمن از این نیست که ناخواسته دچار خروج منی گردد.^۲

بخش سوم: احکام حج

حج در شریعت اسلامی گرچه فریضه‏ای بزرگ و پر‏اهمّیت است، امّا با توجّه به ماهیت آن که مستلزم حضور در میقات و مکّه و مشاعر عرفه و مشعر الحرام و مِناست و به تعبیر صاحب جواهر عبادتی است که عبادت بدنی و مالی و قولی است،^۳ خداوند وجوب آن را به استطاعت و توان شرعی یا عرفی منوط کرده و فرموده است: (لِلَّهِ عَلَى ٱلنَّاسِ حِجُّ ٱلْبَيْتِ مَنِ ٱسْتَطَاعَ إِلَيْهِ سَبِيلاً؛ و برای خدا حجّ خانه [ی کعبه] بر عهده مردم است، [البتّه] کسی که بتواند به سوی آن راه یابد)^۴. این است که فقهای ما به استناد این آیه و احادیث متعدّد، وجوب آن را بر مکلّفان زن و مرد و پیر و جوان، افزون بر توان مالی و باز بودن راه ـ که به آن استطاعت «طریقی» گفته می‏شود ـ به توان جسمی و بدنی نیز منوط کرده‏اند. از این رو، تردیدی نیست کسی که توان جسمی لازم برای سفر حج و انجام مناسک آن را ندارد یا برای او بیش از اندازه معمول دشوار و مایه حرج است، حتّی اگر توان مالی پیدا کند و

میان فرض عدم توان و فرض دشوار و حرجی بودن آن، تفاوت گذاشته‏اند و وجوب آن را به صورت دوم محدود کرده‏اند.^۱

۲. رخصت و عزیمت: یکی از پرسش‏های فقهی در باره برداشته ‏شدن روزه از سالمندان، این است که: این امر «رخصت» است که بتوان در عین دشواری، روزه گرفت و روزه درست و مشروع باشد، یا امری الزامی و به اصطلاح «عزیمت» است که روزه گرفتن آنان در این صورت، نادرست و نامشروع است؟ برخی مانند صاحب جواهر، آن را از باب عزیمت شمرده‏اند^۲ و برخی دیگر مانند آیة اللّٰه سیّد حسن بجنوردی، آیة ‏اللّٰه گلپایگانی و مراجع معاصر، آن را از باب رخصت شمرده‏اند.^۳

۳. استمتاع: در منابع حدیثی و فقهی، برخی امور برای روزه‏دار، مکروه و مایه کاهش ثواب شمرده شده‏اند و از جمله آنها بوسیدن همسر و ملاعبه و بهره بردن بدون آمیزش است که در احادیث زیادی مطرح شده و مورد پرسش اصحاب بوده است و در برخی از آنها دلیل باز داشتن از آن، این دانسته شده که این کار ممکن است به کاری بینجامد که روزه را باطل می‏کند.^۴ با این حال و با توجّه به همین نکته، در برخی احادیث، میان روزه‏دار جوان و پیر تفاوت گذاشته شده است، چنان که وقتی منصور بن حازم در این باره از امام صادق علیه السلام پرسید، امام علیه السلام پاسخ داد: «برای پیرمردی