به جای هر روز، نیم صاع غذا بده و اگر یک یا دو روز یا هر چه توانستی، روزه بگیر» و فردی گرفتار بیماری تشنگی آمد و گفت:‏ای پیامبر خدا! [روزه] این ماه واجب است و من ساعتی نمی‏توانم از نوشیدن آب خودداری کنم، جز این که می‏ترسم هلاک گردم. پیامبر صلی الله علیه و اله فرمود: «برو بخور و هنگامی که توانستی، روزه بگیر».^۱ در برخی احادیث تصریح شده است که در صورت عدم توان بر پرداخت کفّاره، چیزی بر شخص عذردار نیست.^۲ در این جا به چند مسئله فرعی اشاره می‏گردد:

۱. قضا و کفّاره: وجوب قضا در افراد سالمندی که به عذر ناتوانی یا دشواری، روزه نگرفته‏اند و پس از آن عذرشان رفع می‏گردد، مورد اختلاف فقهاست. برخی مانند آیة‏ اللّٰه سیّد محمّدکاظم طباطبایی و آیة ‏اللّٰه بروجردی قضای روزه را واجب می‏دانند و برخی مانند آیة اللّٰه گلپایگانی احتیاط را در قضا کردن دیده‏اند و برخی مانند امام ‏خمینی، آیة اللّٰه خویی،^۳ آیة اللّٰه سیّد محمّدباقر صدر^۴ و آیة ‏اللّٰه سیستانی^۵ واجب نمی‏دانند، چنان که آیة ‏اللّٰه بهجت وجوب قضا را محدود به جایی کرده که شخص تا ماه رمضان سال بعد، توان روزه گرفتن را پیدا کند و وجوب کفّاره را مربوط به همین صورت دانسته که تا سال بعد توان روزه گرفتن پیدا نکند.^۶ برخی نیز در وجوب کفّاره

اندازه یک وعده غذا ـ که یک مُد (حدود ۷۵۰ گرم)^۱ است ـ به افراد تنگ‏دست بدهند، بویژه اگر ناتوان از روزه‏داری نباشند و روزه گرفتن برای آنان دشوار باشد. گفتنی است در فرض ناتوانی، میان فقهای ما اختلاف است که کفّاره واجب است یا نه.^۲ برخی فقها مانند آیة اللّٰه بروجردی، آیة اللّٰه سیّد محسن حکیم، امام ‏خمینی و آیة ‏اللّٰه خویی، بر خلاف کسانی مانند آیة ‏اللّٰه طباطبایی یزدی، گلپایگانی و اراکی در فرض ناتوانی، کفّاره را واجب نمی‏دانند.^۳ برخی نیز در اصل موضوع، تصریح کرده‏اند همین که روزه بر شخص سالمند دشوار باشد و مایه ضعف او گردد، گرچه در حدّ حرج نباشد، می‏تواند روزه نگیرد،^۴ در حالی که برخی دیگر، عدم وجوب را در فرض حرج و مشقّت دیده‏اند.^۵

در گزارشی از امیر مٶمنان، امام علی علیه السلام، آمده است که: پس از نزول وجوب روزه ماه رمضان و نزول آیه یاد شده، پیرمردی سال‏خورده که به دو نفر تکیه داده بود، نزد پیامبر خدا صلی الله علیه و اله آمد و گفت:‏ای پیامبر خدا! [روزه] این ماه واجب است و من توان روزه گرفتن ندارم. پیامبر صلی الله علیه و اله فرمود: «برو بخور و