نماز جمعه بر پیران دشوار است. از این رو، تنها در صورتی که سنّ پیری در حدّی باشد که حضور در این نماز نوعاً مایه دشواری و حرج باشد، موجب سقوط وجوب است.^۱ البتّه اگر با وجود دشواری، در نماز شرکت کنند، نمازشان صحیح است و از نماز ظهر کفایت می‏کند^۲ و این حکم اجمالاً امری مورد اتّفاق شمرده شده است^۳ و حتّی به نظر برخی فقها کسانی مانند زنان و بیماران و سال‏خوردگان که شرکت در نماز جمعه بر آنان واجب نیست، اگر در محلّ برگزاری آن حاضر شوند، شرکت در آن بر آنان واجب خواهد شد.^۴

نماز، چنان که می‏دانیم، دارای مقدّمات، شرایط و اجزای واجب و مستحبّ بسیاری است و در چگونگی انجام بیشتر آنها میان افراد سالمند و غیر سالمند تفاوتی نیست؛ ولی سالمندان در برخی احکام آن بویژه در نمازهای نافله وضع متفاوتی دارند، چنان که در قرائت و اذکار نماز، میان افراد تفاوتی نیست و پیری نوعاً مانع این بخش از اجزا نیست؛ امّا افعال حرکتی نماز بویژه قیام و رکوع و سجده، ممکن است برای نمازگزار به صورت موقّت یا دائمی از جمله به دلیل پیری دشوار باشند. در این جا به برخی

بخش اوّل: احکام نماز

اصل نماز بر همه کسانی که به سنّ تکلیف رسیده‏اند، تا هر سنّی که برسند، واجب است و صِرف پیری و فرسودگیِ ناشی از آن حتّی اگر زیاد باشد و شخص را زمین‏گیر کند، مانع آن نیست و در این جهت، میان نماز در وقت ادا و نماز قضا تفاوتی نیست. آری، اگر شخص از شدّت پیری، توان تشخیص را از دست بدهد و در شمار یا به مثابه دیوانگان درآید، در این صورت، به نماز و روزه و سایر عبادات، مکلّف نیست و قضای آنها بر پسر بزرگ او نیز واجب نخواهد بود.^۱ همچنین پسر بزرگ حتّی اگر خود به سنّ سال‏خوردگی برسد، باید نمازهای قضا شده پدر را هر گونه که شده، به جا آورد، مگر این که نتواند نایب بگیرد و خود نیز از انجام آن ناتوان گردد.^۲

با این حال، شرکت در نماز جمعه که بر مردان با شرایطی واجب عینی است و در دوره غیبت بنا بر نظر بسیاری فقها مانند امام ‏خمینی واجب تخییری است، همان گونه که در برخی احادیث آمده^۳ و فقها به آن تصریح کرده‏اند، بر پیرمردان سال‏خورده واجب نیست، چنان که بر بانوان و بیماران و نابینایان و کسانی که در دوفرسنگی و بیش از آن ساکن هستند، واجب نیست.^۴ علّت آن نیز چنان که برخی فقها گفته‏اند، این است که حضور در