شرح هاى صحيفه سجاديه ، چون رياض السالكين از سيّدعلى خان كبير ، ^۱ و شرح هاى نهج البلاغه چون شرح ابن ميثم بحرانى و منهاج البراعه از ميرزا حبيب اللّه خويى ^۲ و ديگر شروحى كه بر زيارت ها و ادعيه نوشته شده اند ، چون الأنوار اللامعة (شرح زيارت جامعه) از سيّدعبداللّه شُبّر ^۳ و شرح زيارت عاشورا از ابوالمعالى كلباسى ، نيز از اين قبيل اند . ^۴
در ترجمه كتب حديث و اخبار نيز يادگارهاى قابل توجّهى برجاى مانده است . نمونه هايى چون : ترجمه تفسير منسوب به امام عسكرى عليه السلام ، ترجمه تهذيب الأحكام ، ترجمه برخى از جلدهاى بحار الأنوار ، و ترجمه هاى ثواب الأعمال ، نهج البلاغه ، صحيفه سجاديه ، عيون الأخبار ^۵ و . . . از اين باب اند .
* * *

اينها پاره اى از مجاهدت هاى علمى در قلمرو اخبار واحاديث بود. در حوزه علوم الحديث ، يعنى رجال و درايه الحديث ، نيز وارث ميراث هاى گران قدرى هستيم .
در زمينه علم رجال ، آثار چاپ شده موجود ، بيش از پنجاه عنوان است . از اختيار معرفه الرجال ، اثر كشّى گرفته تا قاموس الرّجال ، اثر علاّمه محمدتقى شوشترى و معجم رجال الحديث ، نوشته آية اللّه سيد ابوالقاسم خويى .
اينها بجز نسخه هاى خطّى است كه در كتابخانه ها موجوداند ، يا در كتابنامه ها از آنها ياد شده است .
در حوزه درايه الحديث نيز نوشته هاى گران قدرى را به ارث برده ايم .

درنگى در گذشته نشان از آن دارد كه پژوهش ، تا اندازه اى در ميان عالمان شيعى رونق داشته است . آنان در حفظ و كتابت ، تدوين و تبويب ، شرح و ترجمه حديث و نيز در تدوين و شكل دهىِ علوم حديث ، از قبيل رجال و درايه ، تلاش هاى پُر ارجى به عمل آورده اند . تا آن جا كه محمّدبن ابى عمير ، صاحب ۹۴ تأليف حديثى است ؛ ^۱ فضل بن شادان ، ۲۸۰اثر حديثى از خود برجاى گذاشت ؛ ^۲ محمّد بن مسعود عياشى ، بيش از ۲۰۰ كتاب حديثى تاليف كرده ؛ ^۳ على بن مهزيار اهوازى ، ۳۳۳كتاب نگاشت ^۴ و حسين بن سعيد اهوازى ، ۳۳۰ اثر عرضه كرد . ^۵
در دوره بعد نيز محمدبن يعقوب كلينى ، بيست سال در تدوين كتاب الكافى كوشيد ^۶ و شيخ صدوق ، ۳۰۰مصنَّف در حديث پديد آورد . ^۷
در عصر حاضر ، كتب حديثى ، بيش از ۲۰۰عنوان است و مجموع احاديث گردآورى شده در كتب اربعه ، بحار الأنوار ، الوافى ، وسائل الشيعة و مستدرك الوسائل ، از صدهزار حديث ، تجاوز مى كند .
در بخش شرح و تعليقه نويسى مى توان از مرآه العقول (شرح الكافى ) و ملاذ الاخيار (شرح تهذيب الأحكام) از علاّمه مجلسى ، و روضه المتقين (شرح كتاب من لايحضره الفقيه ) از محمدتقى مجلسى ، شرح ملاصدرا بر الكافى ، شرح ملاصالح مازندرانى بر الكافى ، و تعليقه ميرداماد بر الكافى ، نام برد .