براى بررسى اسناد باشد ؛ مثلاً پس از بررسى تاريخ مسلمانان ، اگر واژه اى تركى كه در قرن سوم يا چهارم وارد حوزه هاى اسلامى شده است ، در حديثى مشاهد شد ، نمى توان آن حديث را به حضرت على عليه السلام نسبت داد .
بنابراين ، يكى از چيزهايى كه جاى آن خالى است ، بررسى شيوه هاى ارزيابى سند با استفاده از روش هاى جديدى است كه در تاريخ يا ديگر رشته هاى دانشگاهى درباره آنها كار شده است .
آنچه گذشت ، نگاهى گذرا به خلأهايى بود كه در پژوهش هاى حديثى به چشم مى آيند و تلاش جدّى حوزه را مى طلبد .

اولويت ها

اگر بنا باشد خلأها و بايسته هايى را كه گفته شد ، اولويت بندى كنيم ، چند مورد از آنها داراى فوريت است كه به آنها اشاره مى شود : فقه الحديث ، ارزيابى اسناد و قواعد رجالى و پالايش احاديث .
البته تمام آنچه گفته شد ، اهميت بسيارى دارد كه حوزه بايد به آنها نيز بپردازد .

پيشنهادها

بخشى از پيشنهادها به حوزه هاى آموزش بر مى گردد و بخش هاى ديگر آن به جنبه هاى عمومى كردن حديثْ مرتبط است . اگر رشته هاى تخصصى آموزشى (حوزوى يا دانشگاهى) با اين افق هاى ديد و در سطح كارشناسى ارشد و دكترى شكل بگيرد ، كمك شايانى به ارتقاى علوم حديث خواهد داشت . در كنار اينها بايد به صورت جدّى ترى مسائل حديثى را در نظام آموزشى دنبال كرد . توجيه معقول ندارد كه مباحث حديثى در حاشيه درس ها پيش بينى شود . در همان دوره هاى عمومى حوزه ، مى بايد مباحث حديثى در متن درس ها قرار گيرد .
برگزارى نشست هاى علمى ، سمينارها ، ميزگردها ، دعوت اساتيد فن از داخل و

ساير علوم اسلامى ، منهج هاى حديث پژوهى ، قلمرو دانش هاى حديث و تأثير سنّت ها و فرهنگ ها بر حديث ، مطرح مى گردد .
در زمينه دانش هاى نظرى نيز دو نوع دانشْ پيشنهاد شده است : ارزيابى اسناد و فقه الحديث .
دانش هاى تطبيقى هم دو بخش دارند : دانش هاى تطبيقى سَندى ؛ يعنى اجراى قواعد ارزيابى سند بر روى رجال حديث . اين دانش تطبيقى رجال است كه بخشى از آن ، بحث هاى نظرى است كه اندك است ؛ مثلاً مرحوم آية اللّه سيد ابوالقاسم خويى فقط در چهل صفحه نخست جلد اوّلِ « معجم رجال الحديث» ، بحث هاى نظرى را مطرح كرده است ؛ اما در بقيه مجلدات اين كتاب (۲۳ جلد) كار تطبيقى را دنبال كرده است .
دانش هاى تطبيقى فقه الحديثى نيز همان : شرح نويسى بر احاديث و حَمل احاديث مشكل است .
دانش هاى مُعين نيز از : اصطلاحات ، اجازات و بحث تحمّل و ادا ، تشكيل شده است .

ط . بررسى سند

از ديگر كارهاى بايسته در حوزه علوم حديث ، مسئله بررسى سند حديث است . شيوه بررسى سند ، نياز به كار جدّى دارد . دين براى بررسى اسناد ، روش بديعى را ارائه نداده است . بنابراين ، ما را طبق قواعد اصولى به آنچه كه عقلا در بررسى اسنادشان عمل مى كنند ، ارجاع داده است . بر اين اساس بايد ببينيم عقلا براى بررسى اسناد و متون گذشته چه راهى را دنبال مى كنند؟ يكى از راه هاى عقلا ، بررسى سند از طريق متن حديث است ؛ يعنى نقد سند از طريق نقد متن . بررسى هاى تاريخى ، راه ديگرى است . مقايسه نسخه ها ، نوع خط ، واژه هاو . . . ممكن است روش ديگرى