پاره اى از دانشوران ، به نقد روايت هاى نوروز پرداخته و با ذكر خلل ها و سستى هايى كه در آنهاست ، آنها را قابل اعتنا و اتكا نشمرده اند ؛ چنان كه در مقابل ، بيشتر فقيهان به مضمون روايت هاى دسته نخستْ فتوا داده و آدابى را براى نوروز در كتب فقهى خويش برشمرده اند . اينان ضمن فتوا دادن به محتواى روايات ، در مقام پاسخگويى به ناقدان و منتقدان نيز برآمده اند .
اينك مرورى بر اين دو ديدگاه مى افكنيم .

الف . مخالفان

ناقدان و مخالفان احاديث نوروز ، بسيار نيستند . اينان كوشيده اند خلل هاى موجود در روايت هاى دسته نخست را برملا سازند و در نتيجه به محتواى دسته دوم از روايت ها ملتزم شده اند ؛ گرچه كوشش آنان در تصحيح و تأييد دسته دوم ، متمركز نيست .
اينان براى روايت هاى موافق ، ضعف ها و كاستى هايى از اين دست برشمرده اند :
۱ . ضعف سند ،
۲ . تناقض و تهافُت در روايت هاى معلّى ،
۳ . ذكر نشدن روايت هاى معلّى در مصادر كهن ،
۴ . عدم تطبيق وقايع ذكر شده در روايت ها با واقعيت هاى تاريخى ،
۵ . معلوم نبودن نوروز ايرانى ،
۶ . ترويج شعائر مجوس .
مخالفان ، بر پايه اين ايرادها ، روايات موافق را بى اعتبار مى دانند و به هيچ رو گراميداشت نوروز را روا نمى انگارند . اينان بر اين باورند كه آداب و سنن ذكر شده در اين روايت ها قابل اخذ و عمل نيست و نمى توان با قاعده «تسامح در ادلّه سُنن» از ضعف و سستى اينها چشم پوشيد ؛ چرا كه با محذور بزرگى چون ترويج شعائر

عن حفص بن غياث ، وقال أبو نعيم : حدّثنا أيوب بن دينار أبو سليمان المكتب ، سمع علياً بهذا . ^۱

۰.ايوب بن دينار گويد : على عليه السلام هديه نوروز را نمى پذيرفت .

۱۶.آلوسى (م۱۳۴۲ق) در «بلوغ الإرب » مى گويد :قدم النبى صلى الله عليه و آله المدينة ولهم يومان يلعبون فيهما ، فقال : «ما هذا اليومان؟» . فقالوا : كنّا نلعب فيهما فى الجاهلية . فقال : «قد أبدلكم اللّه تعالى بهما خيراً منهما يوم الأضحى و يوم الفطر» . قيل : هما النيروز والمهرجان . ^۲

۰.پيامبر صلى الله عليه و آله وارد مدينه شد . مردمان مدينه دو عيد داشتند كه در آنها به سرگرمى و خوشى مى پرداختند . رسول خدا فرمود :
«اين دو روز چيست؟» . گفتند دو يادگار جاهليت است . فرمود : «خداوند ، بهتر از آنها را جايگزين كرده است : عيد قربان و عيد فطر» . گفته شده كه آن دو روز ، نوروز و مهرگان بود .

تا اين جا شانزده حديث از مصادر مختلف شيعه و سنّى در تأييد يا ردّ نوروز ، گرد آمد . تلاش ما در اين بخش ، فحص كامل و استقصاى همه روايت ها بود و تلاش شد روايت ها براساس تاريخ ثبت و كتابتْ تنظيم گردد ؛ چنان كه كوشيديم هر روايت را مصدريابى كرده ، به منابع گوناگونش ارجاع دهيم . حال ، پس از نقل روايت ها به بيان ديدگاه ها و ارزيابى نهايى رو مى كنيم .

دو . ديدگاه ها

ترديدى نيست كه روايت هاى متفاوت ، زمينه شكل گيرى آراى متفاوت اند و جستجو در كتب فقه و حديث ، اين امر را روشن مى سازد .