تعارضها وندرة تعارض غيره كتعارض أقوال اللغويين مثلاً ـ فلابدّ من عقد البحث في تعارضها . ^۱
مبحث تعارض ، گرچه عنوانى اعم است و فراتر از تعارض اخبار و روايات مى باشد ، ليك چون انواع ديگر تعارض در اين زمان ها مطرح نيست (به جهت ندرتش و نيز اهميت مبحث تعارض روايات) . از اين رو ، شايسته است عنوان بحث را تعارض اخبار قرار دهيم .
۲ . ايشان بر اين باور است كه دو خبر متعارض را بايد در محيط تشريع و قانونگذارى ديد ؛ زيرا قانونگذار ، نخست اصول و كليات را القا مى كند ، و آن گاه به بيان تبصره ها و قيدهايش مى پردازد :
فلابدّ في تشخيص الخبرين المتعارضين والحديثين المختلفين من فرض الكلام فى محيط التشريع والتقنين و في كلام متكلّم صارت عادته إلقاء الكليات والأصول و بيان المعضلات والشرائط والأجزاء والمقيدات والقرائن منفصلة . ^۲
براى شناسايى دو خبر متعارض و دو حديث مختلف ، بايد آنها را در حوزه تشريع و قانونگذارى فرض كرد ؛ يعنى در محيطى كه گوينده ، رويّه اش بيان قواعد و اصول كلى است و پس از آن به شرايط و قيودش مى پردازد .
ايشان بر اين اساس ، نتيجه مى گيرد كه ادلّه احكام واقعى و ادله احكام شك و حاكم و محكوم ، عام و خاصّ متعارض نيستند و مشمول اخبار علاجيه قرار نمى گيرند . ايشان اين موارد را به عنوان موارد جمع عرفى برشمرده و يك جا گردآورده است :
الف . موارد نص و ظاهر يا ظاهر و اظهر ، مانند :
۱ . يكى از دو دليل ، قدر متيقّن در مقام گفتگو داشته باشد ؛
۲ . تخصيص يكى از دو دليل ، مستهجن باشد ؛

مى گويد :
فتحصّل مما ذكرناه ، جواز الانتفاع بصنوف النجاسات ، ولا دليل عام على حرمة جمع الانتفاعات بها كما لا دليل على حرمة بيعها . ^۱
خلاصه سخنْ آن كه مى توان از تمامى نجاسات ، بهره بُرد و دليلى بر حرمت آن نيست ؛ چنان كه دليلى بر ممنوعيت خريد و فروش آنها وجود ندارد .
به هر حال به صورت يك قاعده كلّى فرموده است :
إنّ اللازم على الفقيه الباحث في الاستظهار من الروايات و دعوى الانصراف والغلبة والندرة ملاحظة العصر والمحيط الذين صدرت الروايات فيهما . ^۲
بر فقيه لازم است كه براى به دست آوردن مطلبى از روايات يا ادعاى انصراف و غلبه و ندرت كردن ، زمان و مكان صدور حديث را منظور دارد .

هشت . شناخت روش هاى جمع بين اخبار متعارض

يكى از اصول كليدى در فقه الحديث ، آگاهى از چگونگى جمع بين اخبار متعارض است . اين مسئله كه از ديرباز مورد توجه بود ، هنوز در جايگاه واقعى اش قرار نگرفته است . ^۳
حضرت امام رحمه الله در اين باب در كتاب «التعادل و الترجيح» به چند نكته اساسى اشاره كرده كه حائز اهميت است :
۱ . ايشان معتقد است بحث تعارض را در علم اصول ، بايد به تعارض اخبار (رواياتْ) اختصاص داد ؛ زيرا تعارض در غير اخبار ، نادر است :
إنّ مبحث التعارض و إن كان بعنوانه أعم من تعارض الأخبار ، لكن لما كان البحث عن تعارض غيرها غير معنون في هذا البحث في هذه الأعصار ـ لأهمية