نقل به معنا ^۱

پيش از پرداختن به «فقه الحديث» و استنباط از روايات ، پژوهش در دو حوزه ضرورى است ؛ يكى حوزه صحّت انتساب و اطمينان به صدور حديث از پيشوايان دين ، و ديگرى حوزه صحّت متن منقول .
در حوزه نخست (كه ويژه بررسى اطمينان به صدور حديث از پيشوايان دين و صحّت انتساب آن به ايشان است) ، مباحث «نقد سند» و «نقد محتوا» ، رهگشاست . با اين دو ميزان مى توان احاديث را پالايش كرد و صدق و كذب آنها را نشان داد .
در حوزه ديگر (كه پس از فراغ از صحّت انتساب ، بدان بايد پرداخت) ، از ميزان انطباق متن نقل شده با سخن معصوم مى رود . بدين معنا كه : تا چه اندازه مى توان كلمات حديث را با واژگان و الفاظ خاص ، سخن معصوم تلقّى كرد؟ آيا «نقل به معنا»ى راويان ، چگونگى استنساخ ^۲ (بويژه در قرون اوّليه) و نيز اشتباه راوى در تحمّل ، حفظ و نقل ، به درستى متن منقولْ آسيب نمى رساند . اين سه مسئله ، در حوزه بررسى صحّت متن ، جاى مى گيرد . در كتب علوم حديث ، كم وبيش ، از اينها بحث شده است ؛ اما هنوز پژوهش هاى عميق و گسترده را طلب مى كنند .

به نظر مى رسد كه مى توان در گام نخست ، برخى معيارها و راهبردها را(بدين شرح) مطرح كرد :
۱ . شناخت تاريخ حيات معصومان عليهم السلام و به دست آوردن فضاى كلّى دوران هريك از پيشوايان معصوم ، در شناسايى كلّىِ احاديث ، سودمند است . در اين شناسايى ، مى بايد محورهاى زير ، روشن گردد :
الف . جريان هاى سياسى ،
ب . حاكمان وسلطه هاى سياسى ،
ج .احزاب و حركت هاى اجتماعى ،
د . مسائل فكرى و عقيدتى و پرسش هاى رايج ،
هـ . مكتب هاى فقهى ،
و . شرايط جنگ و صلح ،
ز . شرايط فقر و غنا ،
ح . ميزان ارتباطات با ساير شهرهاى اسلامى و ممالك غير اسلامى .
۲ . آگاهى يافتن از شغل ، وضعيّت زندگى و روحيّات شخصى راويان ، معيار ديگرى براى شناخت كلّى احاديث است .
۳ . شناسايى اصول حديثى و مصادر اوّليّه (كه در عصرِ حضور تدوين يافته اند) نيز مى تواند در اين زمينه ، رهگشا باشد .
و . . . .
* * *
اين ، وجيزه اى بود در باب شناخت تاريخ صدور حديث ، و بدان اميد بر قلم جارى گشت كه فرزانگان و ارباب دانش و فضيلت ، سعى وافر در طرح ، تكميل و غنا بخشى به اين موضوع ، روا دارند .