دانش هاى حديثى ؛ گذشته ، حال ، آينده ^۱

مطالعه در پيشينه علوم ، نشان مى دهد كه دانش ها به يكباره شكل نگرفته اند ؛ بلكه در گذر زمان و در پرتو علل و عوامل گوناگون ، به فرهنگ و معارف بشرى پيوسته اند . بسا اوقات ، رويارويى با يك پرسش و يا برخورد با يك مشكل ، زمينه ساز پيدايش دانشى گشته است . بدين صورت كه تلاش براى پاسخگويى به يك پرسش يا حل يك مشكل ، مسئله اى را شكل داده و از تركيب چند مسئله ، دانشى سامان يافته است .
در مرحله پس از پيدايش نيز پژوهش ، ژرفكاوى ، تعليم و تعلّم ، به رشد و بالندگى دانش ها كمك مى كنند . از اين رو ، تعريف علوم نيز تكامل تدريجى دارد كه از تعاريف بَدْوىِ غير منقّحْ شروع مى شود و به تعريف هاى دقيق و حدّ و رسم دارِ منطقى مى رسد . اين ، سرنوشت تمامىِ دانش هاست و طبعاً علوم اسلامى هم از اين قاعده مستثنا نيستند ؛ بلكه به آسانى مى توان در تمامىِ آنها اين قاعده و روند را نشان داد .
يكى از علوم اسلامى ـ كه اين گفتار بِدان اختصاص دارد ـ «علم حديث» يا «علوم حديث» است . بررسىِ اجمالى پيدايش اين دانش و تطوّرات آن ، موضوع اين نوشتار

هردو گروه اتفاق نظر دارند كه احكام تازه اى در سنّت وجود دارد كه در قرآن بدان تصريح نشده است ، لكن دسته اى آن را استقلال در تشريع مى انگارند و گروه دوم ، آن را به گونه اى داخل قرآن مى دانند . از اين رو نزاع ، لفظى است . ^۱
* * *
به نظر مى رسد بتوان جايگاه سنّت را در دين شناسى و خدمت به قرآن ، در اين عرصه ها برشمرد :
۱ . تعليم شيوه تفسير قرآن به قرآن ؛
۲ . تعليم شيوه استنباط از قرآن ؛
۳ . تعليم شيوه هاى اجراى قوانين و تطبيق شريعت در حوزه هاى زندگى ؛
۴ . تبيين معارف بلند قرآنى ؛ .
۵ . بيان تأويلات ، بطون و مصاديق قرآن (جرى و تطبيق) ؛
۶ . بيان تفاصيل قوانين و احكام قرآنى در حوزه سكوت قرآن ؛
۷ . تخصيص عمومات قرآنى و بيان موارد نَسخ ؛
۸ . شرح و بسط تاريخ انبيا و امت هاى سلف كه در قرآن به اجمال ، بدان اشارت رفته است .
هريك از اين محورها نمونه هاى بسيار در لابه لاى احاديث دارد كه از ذكر آنها صرف نظر شد ، چنان كه نيازمند شرح و بسط و دقت نظرند كه مجالى ديگر مى طلبد .
در پايان ، يادآور مى شود كه خارج ساختن حديث از جايگاهش ، خدمتى به ساحت قدسى آن نبوده ، بلكه خيانتى نابخشودنى است ، و بر قرآن پژوهان و محققان دانش حديث است كه با حراست از مصدريت و محوريت قرآن ، در اين وادى بِكر گام نهند و با انديشه و فكر ، حوزه هاى خدمت سنّت به قرآن را به خوبى بنمايانند .