بازسازى مصادر رجالى شيعه ^۱

در جايى ديگر از همين مجموعه مقالات ، ^۲ از ضرورت بازسازى متون ، سخن به ميان آمد و در حوزه ميراث شيعى به سه عرصه اشاره گرديد : مكتوبات حديثى ائمه عليهم السلام ، اصول اربعمئة و مصادر اوّليه رجال .
در آغاز آن مقاله ، به اجمال گفته شد كه عمده آثار برجاى مانده رجال شيعه ، از قرن پنجم به بعد نگاشته شده اند و از قرن اوّل تا پنجم ، جز نوشته هايى اندك چون رجال البرقي و رجال ابن عقدة (در ضمن رجال الطوسي ) در دست نيست . نيز در آن جا ياد شد كه آيه اللّه خويى ، نوشته هاى رجالى شيعه در اين عصر را بيش از يكصد عنوان دانسته است . ^۳
تتبّع و بررسى فهارس (فهرستْ نامه هاى) قدما و متأخّران ، نشان از اين دارد كه اين ادّعا صادق است و تأليفات رجالى شيعه ، بيش از يكصد عنوان است . در اين نوشتار برآنيم تا نخست ، فهرستوار ، اين آثار را به ترتيب زمانى معرّفى كنيم و آن گاه نشان دهيم كدام يك از اين آثار به دوره هاى بعد رسيده و عالمان رجال از آن استفاده كرده اند تا زمينه بازسازى آنها فراهم آيد . از اين رو ، اين نوشتار در دو بخش ارائه مى گردد:

اين ، گزارشى اجمالى از شيوه هاى نقد حديث بود . همانگونه كه گفته شد ، غرض از اين مقال ، اشاره به كليات بود . بدين جهت ، از ورود به جزئيات ، خوددارى گرديد و تنها به ذكر نمونه هايى اكتفا شد . و نيز تأكيد مى شود كه بديع بودن اين «رأى جامع» ، در مفردات نيست ؛ زيرا فى الجمله مورد قبول بوده است ؛ بلكه در تلفيق و تركيب منسجم اين مفردات است .
در پايان ، متذكر مى شود كه مسئله روش تحقيق در اسناد و مدارك يا متدولوژى پژوهش هاى تاريخى ، در غرب ، رونق بسيار دارد . آثار و نوشته هاى بسيار در اين موضوع به رشته تحرير درآمده و نقادى هاى عالمانه اى در اين زمينه صورت گرفته است . مناسب است عالمان و پژوهشگران اسلامى در ارزيابى متون دينى به آن نوشته ها نيز مراجعه كنند تا به كمك روش هاى رايج و موجود ، به سمت نقد قويتر گام بردارند و نيز بتوانند به مقايسه پرداخته و در ارائه شيوه هاى بهتر ، موفق گردند . ^۱