تعاريف را برگزيده است ؛ ۱ ليكن نكته اى كه اضافه كرده ، اين است كه :
وقد أطلق علماء الحديث على علم الحديث درايةً اسم «علوم الحديث» واسم «مصطلح الحديث» واسم «أصول الحديث» ، وكلّها أسماء لمسمّى واحد ، وهو مجموعة القواعد والمسائل التي يعرف بها حال الراوي والمروي من حيث القبول والردّ . ۲
* * *
آنچه تا اين جا بدان اشاره شد ، نشان دهنده پاره اى تحوّلات در بررسى حد و رسم علم الحديث است . آنچه در اين مرورْ مشهود بود ، بدين قرار است :
۱ . برخى از نويسندگان شيعى و اهل سنّت ، واژه هاى علم الحديث ، اصول الحديث ، دراية الحديث ، علم الحديثِ درايةً ، قواعد الحديث و مصطلح الحديث را به يك معنا گرفته اند ، مانند عبدالهادى فضلى و محمد عجاج الخطيب . در حالى كه گروهى ديگر ، اين نظر را نقد مى كنند و آن را نوعى خلط مرزهاى علوم مى دانند ، مانند استاد مدير شانه چى .
۲ . تعريف هاى اين دوره در ميان اهل سنّت ، تثبيت تعاريف مرحله سوم است و در ميان شيعه نيز همان تثبيت است ، به اضافه پاره اى تشويش ها .
پديده هاى نو در عرصه حديث پژوهى
از اين امر كه بگذريم ، در دوره معاصر با پديده هايى ديگر در عرصه هاى حديث پژوهى مواجه هستيم كه در گذشته مطرح نبودند و عالمان امروز ، بدانها توجه كرده اند :
يك . تلاش رَوشمند در پژوهش و تدوين تاريخ حديث . بررسى تحولاتى كه بر
