شعر مى گفتند و على شاعرترين آنان بود . ^۱ ابن عبد ربّه ، مى گويد : ابوبكر و عمر ، شاعر بودند و على شاعرترين آنان بود . ^۲ قَلقَشندى از سعيد بن مسيَّب آورده است كه ابوبكر و عمر ، خوب شعر مى گفتند و على شاعرترين آنان بود . ^۳ محمد بن طلحه شافعى (م ۶۵۲ ق) ، ^۴ سبط ابن جوزى (م ۶۵۴ ق) ^۵ و شِبْلَنجى (م ۱۲۹۸ ق) ^۶ در كتاب هاى خود ، براى سخنان امام على عليه السلام دو عنوان منثور و منظوم قرار داده و شعرهاى بسيارى به حضرت نسبت داده اند . همچنين قاضى قُضاعى بخشى از كتابش را به اشعار حضرت امير عليه السلام اختصاص داده است . ^۷ يكى از محقّقان در اين باره چنين داورى مى كند :
خلاصه كلام ، اين است كه حضرت ، محققا زيادتر از دو بيت شعر فرموده است و شايد عدد تقريبى ابياتش همان دو صد بيتى باشد كه آنها را ابوالحسن على بن احمد فَنجگِردى نيشابورى در يك جا به نام سَلْوه الشيعه يا تاج الأشعار گرد آورده است . ^۸
پس از اين مقدمات ، مباحث مربوط به ديوان امام على عليه السلام در دو بخش كتابشناسى و محتواى اشعار ، دنبال مى شود .

كتابشناسى

اين بخش به بررسى تاريخچه گردآورى اشعار ، ارزيابى ، كتابشناسى و نسخه شناسى اختصاص دارد .

مى رسد كه بتوان او را شاعر ناميد ؟ زيرا روشن است كه با سرودن چند بيت ، كسى را شاعر نمى نامند .
پاسخ اين پرسش ، آسان نيست ؛ زيرا اظهار نظر مورّخان و محقّقان درباره تعداد شعرهاى امام على عليه السلام بسيار متفاوت است . گروهى بيش از دو بيت را براى حضرت ، ثابت نمى دانند و برخى ديگر ، همه اشعار ديوان هاى موجود منسوب به وى را از وى مى دانند.
در يك نگاه كلّى ، دو ديدگاه در اين باره به دست مى آيد :
الف . برخى تعداد اشعار را اندك و لقب «شاعر» دادن به امام عليه السلام را نادرست مى دانند ؛ البته برخى از ايشان تصريح دارند كه نسبت دادن اين عنوان به امام عليه السلام بر مقام ايشان نمى افزايد و حتى شايد از آن بكاهد.
يونس بن حبيب نحوى ، ^۱ ابوعثمان بكربن محمد مازنى ، ^۲ محمدبن عمران كاتب مرزبانى ، ^۳ زمخشرى ، ^۴ فيروزآبادى ^۵ و سيد على خان كبير ^۶ از كسانى اند كه صحّت نسبت بيش از دو بيت را به على عليه السلام نپذيرفته اند .
ياقوت حَمَوى ، پنج بيت ديگر به آن دو بيت افزوده است . ^۷ مورّخانى چون يعقوبى ، مسعودى ، ابن قتيبه و طبرى در كتاب هاى خود به اشعار امام على عليه السلام اشاره نكرده اند و اين ، نشان از اندكىِ سروده ها دارد .
ب . برخى او را «شاعر» مى شناسند . شَعبى گفته است : ابوبكر ، عمر و عثمان ،