سوم . بررسى مصادر كهن ، نشان مى دهد كه نوروز به عنوان يك آيين ايرانى ، در فرهنگ مسلمانان و شيعيانْ رواج داشته است .

اينك شواهد اين امر را بجز روايات ياد شده ، بازگو مى كنيم :
۱ . به اعتقاد برخى متخصصان تبديل گاه شمار ، در جلسه مشورتى خليفه دوم براى تعيين تقويم ، هرمزان تازه مسلمانْ شركت داشت و تقويم ايرانى را براى حاضران شرح كرد و خليفه ، آن تقويم را براى امور ديوانى و خراج پذيرفت ^۱ و روشن است كه نوروز ، جزئى از تقويم ايرانى به شمار مى رود .
۲ . نجاشى در شرح حال ابوالحسن نصر بن عامر بن وَهْب سنجارى نوشته است كه وى از ثقات شيعيان است و كتاب هايى دارد ، از جمله : «كتاب ما روى في يوم النيروز » . ^۲
همچنين ابن نديم درباره صاحب بن عبّاد ، آورده است كه «كتاب الأعياد و فضائل النيروز » نگاشته است . ^۳
در دوره صفويه نيز نوروزيه هايى بسيار به قلم علماى دينْ تحرير شد . ^۴
۳ . خراج در دوره عباسيان بر اساس نوروز ، تنظيم مى شده است . ^۵
۴ . خلفاى اموى و عباسى هداياى نوروز را مى پذيرفته اند ؛ بلكه دستور مى داده اند تا برايشان ارسال گردد . ^۶
گفتنى است در برخى مناطق ، حاكمان اهل سنّت ، گرفتن هداياى نوروز را منع

روايت ديگر بخارى ـ كه على عليه السلام هديه نوروز را مى پذيرفت ـ معارضه دارد ، با نقل هاى بسيار ديگر شيعى نيز ناسازگار است و نمى توان به آن ، استناد جُست .
دوم . در ارزيابى سندى روايت هاى موافق ، مى توان چنين گفت :
۱ . روايت كلينى از سند معتبر برخوردار است .
۲ . روايت شيخ طوسى از معلّى ، اگر چه بدون سند است ، ليكن وى در كتاب «فهرست» خويش به كتاب معلّى سند معتبر دارد . ^۱
محتمل است آن روايت ، براساس همين سند باشد .
۳ . علاّمه مجلسى در «زاد المعاد» مى گويد : «به اسانيد معتبره ، از معلّى بن خنيس كه از خواص حضرت صادق عليه السلام بوده است ، منقول است . . .» ^۲ و سپس روايتى را نقل مى كند كه ذيل آن ، مطابق روايتى است كه شيخ طوسى در «مصباح» آورده است .
۴ . نقل اين روايت ها در مصادر كهنى چون : الكافى ، كتاب من لا يحضره الفقيه ، مصباح المتهجّد و دعائم الاسلام ، مى تواند شاهدى بر اعتبار آنها باشد .
بر اين پايه مى توان گفت از مجموع احاديث دوازده گانه مى توان اين مطلب را به پيشوايان دينى نسبت داد كه رفتار ايرانيان در گراميداشت نوروز ، در مرئى و منظر آنان بوده و نه تنها مخالفتى با آن نكرده اند ، بلكه نسبت به اصل آن و پاره اى رفتارهاى ضمنى آن ، روى خوشْ نشان داده و تشويق كرده اند .
بلى ؛ ما معتقديم كه بر پايه اين احاديث و بدون شواهد تاريخى ديگر ، نمى توان خصوصيت هاى موجود در آنها را به اثبات رساند و اشارات تاريخى موجود در آنها را تأييد كرد . چنان كه به جهت برخى نكات تاريخى نامعلوم در آنها نمى توان اين كليّت را تضعيف كرد و ناديده انگاشت .